Editie oktober
achtergrond
Wie vanaf het podium de zaal in kijkt, ziet midden boven het frontbalkon de naam van Sweelinck staan. Het is 400 jaar geleden dat de Amsterdamse componist, organist en leermeester de laatste adem uitblies. Wat hebben Orkest en Gebouw met hem?
Op 8 oktober klinkt het Pianokwartet van Gustav Mahler in de Kleine Zaal. Preludium-auteur Johan Giskes verdiept zich in een stukje vergeten geschiedenis.
Bij het Concertgebouworkest en pianist Kirill Gerstein staat deze maand Rachmaninoffs ‘Paganini-rapsodie’ op de lessenaar. In 1938 soleerde de componist zelf bij het orkest in de Nederlandse première. Zijn laatste bezoek aan Amsterdam was een triomf.
Van zijn oudste bewaard gebleven compositie – en een zomeridylle – tot aan de duisternis van het Schicksalslied: hoe Johannes Brahms als koorcomponist zijn ware stem vond. En tegelijk zijn echte stem verloor.
Carl Nielsen (1865-1931) is de beroemdste componist van Denemarken. Maar vertegenwoordigt hij ook een nationale stijl, een ‘Deense school’?
Deze maand speelt het Concertgebouworkest bij De Nationale Opera Die ersten Menschen, waarmee Rudi Stephan een nieuwe muzikale richting insloeg – vlak voordat hij aan het front omkwam. We bekijken zijn muziek door de ogen van musicoloog en oud-orkest-directeur Marius Flothuis.
Uitgegumde noten, symfonieën die het papier niet hebben gehaald - aan het eind van een seizoen vol ongespeelde concerten en niet gehoorde noten verdiept Elmer Schönberger zich in het fenomeen denkbare muziek.
Onlangs overleed mezzosopraan Christa Ludwig. Toen deze haar laatste concert gaf in Het Concertgebouw, in januari 1994, haalde vakgenote Jard van Nes in Preludium een paar bijzondere herinneringen op aan haar geliefde zangcoach.
Er was een tijd dat tout muziekminnend Nederland, vooruitstrevend of behoudend, zeer kritisch stond tegenover de muziek van Dmitri Sjostakovitsj. Een boek, Solomon Volkovs Testimony, bracht daarin grondig verandering, al is de discussie nog niet verstomd.
In 1918 leek Histoire du soldat een ongewoon staaltje Stravinsky light – zeker na de verpletterende werken die eraan voorafgingen. Maar hoe je ook tegen dit stuk aankijkt: het had door niemand anders geschreven kunnen worden, op geen ander moment en op geen andere plek.
Zijn dagindeling noteerde hij tot op de minuut, zijn eten moest wit van kleur zijn. Vreemde man, die Erik Satie. Maar hij was niet de enige onder de componisten. Een onderzoek naar gekte en genialiteit in de klassieke muziek.
Het aardse paradijs, Adam en Eva en de zondeval. Inspirerende stof voor componisten, zo zou je denken. Toch zijn directe verwijzingen relatief schaars in de klassieke muziek. Wie waagden zich er wel aan?
Hoe wek je belangstelling voor onbekende muziek? Met gerichte reclame, zeggen we nu. Of, zoals Arnold Schönberg een eeuw geleden deed, door het oprichten van de Verein für musikalische Privataufführungen, waar journalisten geweerd werden, de programma’s geheim bleven en applaus taboe was.
De jongen is verliefd, maar het meisje kiest een ander. De liedcyclus Dichterliebe heeft geen happy end. Erg is dat niet, want Robert Schumann en Heinrich Heine kregen elkaar wél.
Toen er een paar eeuwen geleden steeds meer instrumentale muziek werd gespeeld en de ensembles groter werden, vroeg dat om passende speelruimte: de concertzaal werd geboren. Welke zalen zijn en waren er allemaal in Amsterdam te vinden?
Uitgestrooid over Amsterdam liggen snippers muziekgeschiedenis. Historische zalen - soms nog intact, soms afgebrand - logeeradresjes van componisten als Mozart en Mahler en buurten waar straten naar Beethoven of Vivaldi zijn genoemd. Preludium bracht het in kaart.
