Hoe luistert een psychiater?

Wat betekent luisteren voor u?

‘Luisteren betekent een actieve empathische houding aannemen, die veel aandacht vereist. Het luisteren waar ik op doel is het luisteren in de psychodynamische relatie. Niet zo lang geleden ben ik daartoe uitgenodigd, ik kwam erachter dat luisteren een heel bijzondere activiteit is. Bij dit luisteren gaat het om horen wat er tussen de woorden klinkt, de stilte, de lengte van die stilte, de intonatie, de accenten. De context is belangrijker dan de woorden zelf. Stiltes hebben allemaal andere vormen. Een stilte kan betekenisvol zijn, leeg, kan angst uitdrukken, verlangen. Het psychodynamisch luisteren is een activiteit die lijkt op het lezen van poëzie of het luisteren naar muziek. Degene die spreekt, voelt hoe de ander luistert. Het luisteren zelf vormt een deel van de behandeling. Dat effect is toegenomen in een samen­leving waarin iedereen spreekt en niemand meer luistert.’ 

Luistert u anders dan anderen?

‘Ik denk dat iedereen anders luistert. Luisteren is een individueel proces. Sinds ik psychodynamisch luister, luister ik anders. Ik denk ook dat die vorm van luisteren invloed heeft op de manier waarop ik in het dagelijks leven luister. Zo probeer ik bijvoorbeeld mijn vooroordelen opzij te zetten. Als je de indruk wekt dat je integer naar de ander luistert, kan dat gesprek voor sommige mensen hun leven veranderen, terwijl ze niet weten dat de activiteit in het luisteren zit, maar denken dat het om het gezegde gaat.’

Wat hoort u graag?

‘Ik hoor graag natuurgeluiden, het ruisen van de zee, de wind in de bladeren, de vogels. De stilte van de mist, van de sneeuw vind ik plezierig. Deze geluiden hebben iets onbevangens, iets groots waarin je wordt opgenomen. Ik luister ook graag naar stemmen. Een stem kan rustgevend zijn, een stem kan fluisteren. Ik verbeeld me dat ik aan een stem kan horen hoe iemand in het leven staat. Van free jazz en Wagner kan ik allebei genieten. Ik ben een ­functioneel luisteraar, muziek brengt iets teweeg, het kan verdriet verdiepen en vreugde verhogen.’

Wat wilt u liever niet horen?

‘Waar ik moeilijk mee overweg kan is geklets, inhoudsloos praten om het praten zelf, wat vaak uitmondt in klagen, zeuren, herhalen, overdrijven. Dat kan ik niet heel lang verdragen. Negentig procent van wat er gezegd wordt is geklets over het weer, mensen hebben het over zichzelf, of over politiek. Van alle woorden die mensen uitspreken is maar een miniem deel relevant, en van die relevante woorden zijn ze zich vaak niet eens bewust.’ 

Wat is het mooiste dat u ooit gehoord hebt?

‘Het Miserere van Allegri, op een cassettebandje in de auto. Ik hoorde iets wat ik nog nooit gehoord had, ik was twaalf of dertien en ik was helemaal ­ondersteboven van die stemmen die in elkaar overvloeien, de hoge tonen. Ik weet ook nog goed het oratorium Canto General van Mikis Theodorakis, mijn vader had een lp met een live-opname. Maria Farantouri zingt daarop. Griekenland was net verlost van het kolonelsregime, de opname is verre van perfect en erg rommelig, maar gaat door merg en been. Je hoort de geëxalteerde vrijheid van de Grieken. Deze muziek bracht mijn vader ons als kinderen bij. Ze bracht me ook dichter bij mijn vader. Bij deze opnames, en dat kan muziek doen, verschuift de betekenis van de wereld even. De atmosfeer verandert.’

Wat zou u ooit nog willen laten horen en aan wie?

‘Ik vind het lastig om mijn individuele muzikale belevenis met iemand te delen. Mijn gevoel, mijn bewondering roepen bij een ander niet dezelfde exaltatie op. De ­natuurgeluiden kan ik goed delen met mijn vrouw, zij staat ook open voor wat zich aandient in de natuur. Muziek, poëzie, tekst, stem zijn te individueel.’