In aanloop naar het Ma­hler Festival, dat op 8 mei in Het Concertgebouw van start gaat, laten filosoof en psychiater Damiaan Denys en Camerata RCO de paden van psychologie en muziek elkaar kru­isen door de geesten te verkennen van Sigmund Freud en Gustav Mahler.

Herzog Ernst von Schwaben, Die Argonauten, Rübezahl: drie opera’s waar de meesten nooit van hebben gehoord. Het zijn jeugdwerken van Gustav Mahler en ze gingen verloren. Een Nordische Phantasie en twee symfonieën deelden hetzelfde lot, en een vioolsonate… En zo resteert ons van de jonge Mahler niets anders dan een onvoltooid Pianokwartet in a klein. We hebben het eerste deel, Nicht zu schnell, plus welgeteld 24 maten van een scherzo, dat ruim een eeuw later door Alfred Schnittke werd afgemaakt. Meer is er niet. Mahler schreef het kwartet in 1876, hij was toen een jaar of 16, aan het eind van zijn eerste jaar op het Weense conservatorium. Bij een uitvoering speelde hij zelf de pianopartij. Dan is er nog een tweede vroege uitvoering bekend ten huize van Dr. Theodor Billroth, een vriend van Johannes Brahms, en eentje op 12 september 1876 in Iglau (in het huidige Tsjechië) op een concert dat Mahlers ouders in de woonplaats van het gezin hadden georganiseerd. Misschien heeft Mahler zijn pianokwartet willen uitgeven, want het manuscript draagt het stempel van een uitgever; maar in eerste instantie raakte het zoek. Pas in de jaren 1960 dolf Mahlers weduwe Alma de Schumann-achtige muziek weer op tussen de papieren van haar man.

Franz Schreker was een tijd­genoot van Mahler en evenals hij lange tijd actief in Wenen. Hij was vooral bekend om opera’s als Der ferne Klang en Die Gezeichneten. Der Wind was een opdracht van het Weense Ensemble des Raimundtheaters. De volledige titel Der Wind, Musik zu einer Tanzallegorie für fünf Instrumente verwijst naar het feit dat de danseres Grete Wiesenthal, die het scenario ervoor schreef, de componist na zijn dans­pantomime Der Geburtstag der Infantin tot een nieuw werk inspireerde waarop ook kon worden gedanst. Het stuk werd echter bij leven van Schreker niet uitgevoerd; pas in 1958 kwam het tevoorschijn uit de kelders van de uitgeverij Universal Edition, en de première was in 1980. Schreker schrijft ergens voor om de pianotoets in te drukken zonder geluid te maken – een effect dat hij of collega Arnold Schönberg omstreeks die tijd als eerste heeft bedacht.

Van de rijpe Mahler, een veertiger inmiddels, is het Adagietto. Het is het vierde deel van zijn Vijfde symfonie, die hij in de zomers van 1901 en 1902 schreef. Het Adagietto werd zijn beroemdste werk. Het is van een oneindige liefde, tederheid, weemoed, verlangen. Dat het nu als kamermuziek klinkt, is niet zo raar. Het is oorspronkelijk ook voor alleen strijkers, plus harp. Deze wondervolle muziek lijkt een soort liefdeslied voor Mahlers jonge vrouw Alma te zijn geweest, en wel met de woorden: ‘Wie ich dich liebe, du meine Sonne / ich kann mit Worten Dir’s nicht sagen. / Nur meine Sehnsucht kann ich Dir klagen / und meine Liebe, meine Wonne!’

Wie was het grootste wonderkind ooit? Mo­zart, Mendelssohn, Saint-Saëns, Prokofjev? Mogelijk was het een iets minder bekende figuur: Erich Wolfgang Korngold. ‘De nieuwe Mozart,’ riep Mahler toen hij het jochie aan het werk zag. Op zijn vijftiende deed Erich Wolfgang Wenen versteld staan met zijn Sinfonietta, gedirigeerd door de legendarische Felix Weingartner. ‘Een volwassen hart in een jeugdige ribbenkast…’ En op zijn achttiende al gingen er twee opera’s succesvol in première, Der Ring des Polykrates en Violanta. Al spoedig schreef Korngold zijn bekendste werk: 23 was hij toen de opera Die tote Stadt in twee steden tegelijk zijn eerste opvoering beleefde. En vervolgens Europa veroverde.

De Su­ite, opus 23 schreef de inmiddels volwassen Korngold voor een merkwaardige bezetting: twee violen, cello en piano linkerhand. Dit laatste was vanwege de pianist die de opdracht had gegeven: Paul Wittgenstein, telg uit een steenrijke, culturele Weense familie en broer van de beroemde filosoof Ludwig Wittgenstein. De pianist had als soldaat in de Eerste Wereldoorlog in Silezië door een verwonding en vervolgens amputatie zijn rechterarm verloren. Maar Wittgenstein zette zijn carrière éénarmig voort. Aan geld geen gebrek en zo kon hij componisten als Ravel, Britten, Prokofjev, Richard Stra­uss en dus Korngold speciaal muziek voor zich laten schrijven.