Pianist Evgeny Kissin: ‘Ik wil dat sommige dingen een mysterie blijven’

Baby Evgeny moest zijn eerste verjaardag nog vieren toen hij zijn zusje Alla een Bach-fuga hoorde spelen op de piano. Feilloos zong hij het thema na. Vanaf het moment dat hij kon lopen liep hij ’s ochtends als eerste naar de piano en riep hij ‘Open doen?’ Omdat zijn moeder hoofd van de piano-afdeling van de plaatselijke muziekschool was en zijn vader een groot muziekliefhebber, klonk er altijd wel muziek in het kleine appartement dat het gezin met de grootouders van moederskant deelde. Als tweejarige speelde hij na wat hij hoorde en verzon hij zijn eigen muziek. Het was wat hij het liefste deed. In Kissins memoires [Memoirs and Reflections (2019), red.] staan foto’s van een peuter die geconcentreerd met enige acrobatiek zijn kleine vingertjes op de toetsen plaatst. Gevraagd naar zijn eerste herinnering aan Prokofjevs Eerste pianoconcert moet hij het antwoord echter schuldig blijven: ‘Ik moet nog een kind geweest zijn, ik kan je daar helaas niets over vertellen. Ik kan me niet herinneren wanneer ik het voor het eerst hoorde, maar ik kan me ook niet herinneren dat ik het ooit niet kon waarderen, dus ik zal het wel meteen mooi gevonden hebben.’

Verliefd op Amsterdam

In zijn memoires beschrijft Kissin ook hoe hij als kleine schooljongen voor het eerst optrad met orkest. Omdat hij door een misverstand de repetities gemist had, moest hij van andere leerlingen afkijken hoe je dat doet. Het kwam goed en een paar maanden later speelde hij Mozarts Pianoconcert in d klein, KV 466 met een regionaal orkest in Oeljanovsk. Van jongs af aan vond hij het heerlijk om te doen. Hoe meer mensen er in de zaal zaten, hoe groter de inspiratie. De passie om met anderen te delen wat hem dierbaar was en wat hij mooi en belangrijk vond zat er al vroeg in. Mozart bleef altijd ­favoriet, samen met Bach, ­Beethoven, Brahms en bovenal Chopin. Met het Tweede pianoconcert van de Poolse componist maakte Kissin in 1988 zijn debuut met het Concertgebouw­orkest. Dat herinnert hij zich nog als de dag van gisteren: ‘Dat was mijn eerste bezoek aan Nederland, mijn eerste samen­werking met het legendarische Concertgebouworkest. Het was een heel belangrijk moment in mijn leven, het staat in mijn geheugen gegrift. Het is een geweldig orkest, een van de beste in de wereld en samenspelen is echt een bijzondere ervaring. Tijdens die reis werd ik meteen verliefd op de Grote Zaal en op de stad Amsterdam.’ Welk advies hij nu zou geven aan zijn zestienjarige zelf destijds wil hij niet verklappen. ‘Dat blijft een geheim.’

‘Ik ben een uitvoerend musicus, ik kan de muziek beter laten horen dan dat ik erover praat’

Mysterie

Het Eerste pianoconcert van Prokofjev nam hij in 1993 op met de ­Berliner Philharmoniker onder leiding van ­Claudio Abbado. Kissin was inmiddels bijna 22 jaar – even oud als ­Prokofjev toen hij het werk componeerde. Wat maakte dat hij dit werk toen graag wilde spelen? ‘Mijn liefde voor deze muziek. Zo simpel is het gewoon. En zo is het met alle werken die ik instudeer.’ Gevraagd naar wat hem zo aanspreekt in Prokofjev antwoordt Kissin: ‘Ik denk niet dat je liefde uit kunt leggen. Zelfs als de wetenschap op een dag in staat is te verklaren waarom bepaalde muziek je na aan het hart ligt denk ik niet dat ik het zou willen weten. Ik ben van nature een nieuwsgierig persoon, maar tegelijkertijd wil ik dat sommige dingen een mysterie blijven.’ 

Meer dan dertig jaar na de opname in Berlijn speelt Kissin Prokofjevs Eerste pianoconcert opnieuw, dit keer met Semyon Bychkov. Bychkov werd net als Kissin in Rusland geconfronteerd met antisemitisme en besloot in 1974 het land te verlaten. Kissin en zijn ­familie – inclusief zijn pianodocent Anna Kantor – bleven in 1991 in de Verenigde Staten toen de Sovjet-Unie uit elkaar viel. Sindsdien werkten pianist en dirigent twee keer samen. ‘In 1992 speelden we het Derde pianoconcert van Rachmaninoff in Parijs en een paar jaar geleden Beethovens Derde in Salzburg. Het Tsjechisch Philharmonisch Orkest, waar Bychkov chef-dirigent is, nodigde mij uit en ik nam de uitnodiging graag aan.’

Nieuwe hoogtes

In zijn memoires benoemde Kissin dat bij een creatieve musicus hetzelfde concert nooit twee keer tot hetzelfde resultaat kan leiden. ‘Ik voel dat ik Prokofjevs Eerste nu beter kan spelen dan toen. Ik weet niet meer precies welke gedachten ik destijds over de muziek had, maar ik denk niet dat mijn inzichten veranderd zijn. De muziek zit vol positieve energie en zo voel ik me ook als ik het speel. Ik geloof dat elk werk dat wij musici spelen ons voor dezelfde uitdaging plaatst: om er alles uit te halen wat de componist erin gestopt heeft. Dat geldt ook voor dit pianoconcert. Maar omdat het technisch gesproken een erg lastig stuk is, moet ik er niet te lang mee wachten. Als ik ouder word, wordt het misschien te moeilijk. Als je het Eerste pianoconcert vergelijkt met Prokofjevs Tweede en Derde, moet je concluderen dat hij daarin nieuwe hoogtes bereikte. Evengoed is het Eerste pianoconcert een prachtig werk, dus ik verheug me erop het weer te gaan spelen. Goede muziek blijft altijd relevant.’ Verder laat hij het oordeel graag aan de luisteraar. ‘Ik ben een uitvoerend musicus, ik kan de muziek beter laten horen dan dat ik erover praat.’ Er is niet iets speciaals waar hij naar uitkijkt in Amsterdam. ‘Ik ga zo goed mogelijk mijn best doen – zoals altijd.’

Beluister ook onze playlist met muziek horend bij dit artikel: