Sommige pianostukken komen misschien nog beter tot hun recht in een gitaarbewerking. Tot die categorie behoort Notturno van Ottorino Respighi, die vooral beroemd werd door zijn drie symfonische gedichten over Rome. Grote, veelkleurige bezettingen lagen hem het best; daarin wist hij altijd weer bijzondere sferen en beelden op te roepen. Maar qua sfeertekening is ook deze intieme ­Notturno een voltreffer. Het kost weinig moeite je hierbij een serenade van een eenzame muzikant onder een Italiaans balkon voor te stellen  − eentje waarbij hoop en passie plaats hebben gemaakt voor berusting en melancholie. Het stukje vat de tijdgeest van het fin de siècle compact samen: romantiek is door de realiteit ingehaald, wat resteert is onvervuld verlangen.

Met de parelende introductie van de Petite su­ite voor piano vierhandig wilde Claude Debussy de kalme beweging van een roeibootje weergeven. En ook deze passage smeekt als het ware om getokkeld te worden; niet toevallig worden in de veel gespeelde orkestbewerking van Henri Büsser deze noten door een harp gespeeld. De overige delen van deze idyllische suite laten zich even gemakkelijk loszingen van de piano. Debussy zou later uitgroeien tot een groot vernieuwer van de pianomuziek, mede doordat hij vaak een klankbeeld zocht waarbij je niet meer aan toetsen en hamertjes dacht. Zelfs dit vroege werkje is in dat opzicht al grensverleggend. Het is dan ook door de jaren heen voor diverse combinaties van blazers, strijkers en snaarinstrumenten gearrangeerd.

Toen Astor Piazzolla de Tango Suite voor twee gitaren componeerde, genoot hij een onaantastbare reputatie als bandoneonist en tangovernieuwer. Dat was zo’n dertig jaar eerder wel anders. Zijn toenadering tot de Europese klassieken, jazz en zelfs (milde) rock viel slecht bij de conservatieve tangueros. Geleidelijk drong de waarde van zijn pionierswerk door. Heel wat musici en ensembles bestelden composities bij hem. Tango Suite schreef hij voor het Braziliaanse gitaarduo Sérgio en Odair Assad − en dat verklaart de extreme virtuositeit van de muziek. De eerste tango heeft een complexe ritmiek, de melodieuze tweede vraagt om goed gedoseerde expressie, en in de derde kunnen de uitvoerenden zich bewijzen met strak getimed samenspel.

Gabriela Ortiz, dit seizoen composer in residence bij Het Concertgebouw, is in het hedendaagse Mexico een van de bekendste en meest geliefde componisten. Ze mixt uiteenlopende stijlen op een pakkende manier en vestigt terloops de aandacht op sociale misstanden, milieuproblematiek of rassen- en genderkwesties. De ida y vuelta (‘Heen en terug’) grijpt terug op de Spaanse invasie van Mexico in de zestiende eeuw en, bovenal, op de kru­isbestuiving die tussen de twee culturen ontstond. In een eerdere versie voor fluit en gitaar zijn hun verschillende identiteiten duidelijk geaccentueerd, maar ook in de versie voor gitaarduo staat de stijl van de Mexicaanse ‘son Veracruzano’ tegenover Spaanse flamenco-elementen −  en daaruit groeit uiteindelijk een volkomen vanzelfsprekende mix.

In 2021 en 2022 moest Lorenzo Micheli toezien hoe zijn oudste zoon vocht tegen kanker. ‘Het waren dagen vol extreme emoties’, schrijft de gitarist. ‘De oneindige nuances van pijn zijn niet te bevatten, net zomin als het buitengewone vermogen waarmee de geest tussen licht en duisternis kan schakelen.’ Dat laatste trof Micheli ook aan in de liederen van Schubert: hun wonderlijke afwisseling van vrolijkheid en treurnis bood troost en herkenning. Zijn compositie Water Music werd geïnspireerd door Schuberts lied Auf dem Wasser zu singen, op een gedicht van Friedrich Leopold zu Stolberg. Hierin symboliseert een vredig boottochtje het verstrijken van de tijd en de koers naar een onafwendbaar einde.

Roeiboot op zee; door Edvard Munch, 1904

Nog niet eens zo lang geleden hoorde je onder het klassieke­muziekpubliek regelmatig iemand roepen dat het postuum bewerken van composities voor ander instrumentarium not done was; als de componist dat had gewild had die het zelf wel gedaan. Zulke protesten zijn inmiddels verstomd, al kun je in het huidige politieke klimaat elk moment iemand horen schreeuwen dat gitaren niet in Brahmsland thuishoren. En dat terwijl ze een droomhuwelijk kunnen vormen; het leidde in 1994 zelfs tot de uitvinding van een heuse Brahms­gitaar die volop recht doet aan Brahms’ klankweelde.

Hoewel deze componist soms bars en bokkig kan klinken, hebben veel van zijn pianostukken een fluwelig geluid dat in een gitaarbewerking onderstreept wordt. De Drei Intermezzi lenen zich daar uitstekend voor: drie ‘slaapliedjes om mijn verdriet te sussen’, aldus de componist. Vooral het hier gespeelde derde deeltje − dromerig en melancholiek − voldoet aan die omschrijving.

Met zijn ‘Grand sonate ­pathétique’, zoals zijn uitgever het werk doopte, bereikte de 28-jarige Ludwig van Beethoven een breed publiek. Het stuk trok sterk de aandacht door de ongewoon dramatische toon, al vanaf de theatrale mineur-introductie. Er zijn sterke aanwijzingen dat de muziek voortbouwt op een partita van Johann Sebastian Bach en een klaviersonate van Wolfgang Amadeus Mozart, maar je hoort bovenal Beethovens lef en originaliteit. Hij was op dat moment nog altijd bekender als pianist dan als componist. En hoewel het een pianistisch hoogstandje is, werd juist dít werk spoedig voor diverse (kamer-)ensembles gearrangeerd, waarmee het ook binnen bereik van amateurmusici kwam. In de twintigste eeuw volgden verschillende zettingen voor sologitaar, maar de hier gespeelde duoversie doet meer recht aan de virtuositeit en de gelaagde klank van het origineel.