Na het winnen van de Koningin Elisabethwedstrijd in mei dit jaar zal de naam van Nikola Meeuwsen bij veel klassieke-muziek­liefhebbers in het geheugen gegrift staan. Dit recital, dat meer dan anderhalve eeuw klavierrepertoire bestrijkt, geeft hem de kans om de breedte van zijn kunnen te demonstreren.

De Variations sérieuses stonden op het concours in Brussel ook op het programma. Felix Mendels­sohn schreef ze in 1841 voor een bundel waarmee geld werd ingezameld voor het Beethoven-­monument in Bonn (een project waar ook Robert Schumann aan mee had willen doen, met zijn Fantasie, opus 17). De variatie­vorm is ongetwijfeld gekozen met Beethovens beroemde variatie­reeksen in het achterhoofd, en de ondertitel ‘sérieuses’ diende om het werk te onderscheiden van de destijds populaire showstukken onder de noemer ‘variations brillantes’. Het serieuze karakter is al direct duidelijk door bijvoorbeeld de strenge vierstemmige zetting van het thema en de aanwezigheid van een wat verstopte, snelle canon (variatie nr. 4) en een nadrukkelijke miniatuurfuga (nr. 10). Zodoende schemert in dit eerbetoon aan Beethoven ook duidelijk Mendelssohns liefde voor Johann Sebastian Bach door, die hij naadloos aan romantische virtuositeit wist te verbinden.

De Tweede son­ate van ­Dmitri Sjostakovitsj is dan weer een sober werk, geschreven midden in de Tweede Wereldoorlog. Na het recente succes van de Zevende symfonie, gewijd aan zijn belegerde thuisstad Leningrad, had de ontheemde componist een moeilijke periode. De sonate was zijn eerste pianowerk in jaren en was opgedragen aan de pianist Leonid Nikolajev, bij wie Sjostakovitsj aan het conservatorium had gestudeerd en die kort daarvoor was overleden. Het Allegretto komt nog niet direct over als een eerbetoon: hoewel het een eigen wonderlijke schoonheid kent, kunnen de voortdurende stroom van zestiende noten en de contrasterende, wat laconieke mars gemakkelijk afstandelijk overkomen. Maar het is niet moeilijk om in het verstilde Largo een ­afscheid te horen, en de finale is zonder twijfel een treurzang. Dit slotdeel is een reeks variaties die nog minder op heeft met oppervlakkig vertoon dan die van Mendelssohn. Het zoekende, klaaglijke thema, dat maar liefst dertig maten beslaat, is op het eerste gehoor niet eenvoudig te volgen, maar beklijft gaandeweg als er een steeds variërende begeleiding aan wordt toegevoegd. Tegen het einde suggereert een plotselinge omslag naar majeur iets van verlossing. Die is echter maar van tijdelijke aard: het bekende thema keert in de mineurtoonsoort terug, en de combinatie met de lopende zestienden uit het openingsdeel voorziet de sonate van een bevredigend, maar verre van eenduidig slot.

Het contrast tussen de twee sonates in het programma kon nauwelijks groter zijn, en gelukkig is er de pauze om dit enigszins te verzachten. De Sonate in Es groot, KV 282 van Wolfgang Amadeus Mozart is een ontspannen, opgewekt werk, met nauwelijks een wolkje aan de lucht. Het is een van Mozarts zes eerste piano­sonates, die hij in de winter van 1774–75, dus rond zijn negentiende verjaardag, schreef. Het genre van de sonate werd destijds veel flexibeler benaderd dan in de negentiende eeuw, en het hoeft dus niet te verbazen dat ook deze vroege werken al de nodige inventiviteit qua vorm laten zien. Als alternatief voor de gangbare ­volgorde van snel-langzaam-snel opent de Sonate in Es groot met een lyrisch Adagio, gevolgd door twee menuetten (in plaats van het gebruikelijke koppel menuet-tr­io). De goedgemutste finale lost ten slotte de verwachting van een volwaardig sonate-Allegro alsnog in.

Aan het huwelijk van Robert en Clara Schumann ging een jarenlang conflict vooraf met Clara’s vader Friedrich Wieck, die tegen de verbintenis was. In die jaren schreef Schumann het eerste deel van zijn ­Fantasie. ‘De meest gepassioneerde muziek die ik ooit heb gecomponeerd, een diepe klaagzang voor jou,’ zo schreef hij aan zijn geliefde. In dat ­eerste deel citeert de componist een melodie uit Beethovens liedcyclus An die ferne Geliebte. De oorspronkelijke tekst van het citaat is veelzeggend: ‘Aanvaard deze liederen, die ik alleen voor jou zing.’ Toen Schumann ook de andere twee delen had geschreven, bood hij de Fantasie aan voor het goede doel: een groot beeld van Beethoven op het marktplein in Bonn, dat er nog altijd staat. De hoofdsponsor was Franz Liszt, die 2.666 daalder bijdroeg. Met Liszt is ook een van de weinige pianisten genoemd die destijds in staat was de Fantasie te spelen. Schumann heeft het stuk zelfs aan hem opgedragen. Liszt droeg vervolgens zijn beroemde Sonate in b klein aan Schumann op.