Het Koninklijk Concertgebouworkest brengt ieder jaar meerdere nieuwe werken in wereldpremière. Zo ook tijdens het afgelopen door corona geteisterde seizoen, met dit verschil dat de musici minstens anderhalve meter afstand van elkaar moesten houden en veelal voor een lege zaal speelden. Dit programma met louter wereldpremières die tussen augustus 2020 en mei 2021 plaatsvonden, biedt dan ook een uniek overzicht van een historisch concertseizoen. Dat seizoen begon met een live-uitvoering - want dat kon in augustus nog - van WHO, WHAT, WHERE, WHEN, WHY? van Jacob ter Veldhuis, alias JacobTV. Het werk is een reflectie op een tijd waarin alle zekerheden plotseling lijken te verdwijnen en helden van hun sokkels worden getrokken. Dat opent ook nieuwe perspectieven: de muziek is mede geïnspireerd door de ruimtelijke ‘corona-opstelling’ van het orkest. ‘De transparante klank van zo’n breed uitwaaierend orkest is fascinerend,’ aldus Ter Veldhuis. ‘Ik zou willen dat het altijd zo kon blijven!’ 

De meest recente wereldpremière was mais le corps taché d’ombres van de jonge Nederlander Rick van Veldhuizen, oorspronkelijk geschreven voor het Mahler Festival 2020, dat geen doorgang kon vinden. In mei 2021, een jaar later, werd het alsnog uitgevoerd in combinatie met werken van Mahler. Van Veldhuizen heeft zich zeker laten inspireren door zijn grote Weense voorganger. ‘Mahlers Negende symfonie wordt vaak een afscheid van het leven genoemd, een elegie aan het eigen lichamelijke bestaan. In mijn stuk ben ik ook bezig met het lichaam. De ervaring van angst, liefde, extase, en de neerslag daarvan in noten. Dicht op de huid – het mag soms best een beetje ongemakkelijk zijn voor de luisteraar.’

2020 was ook het Beethovenjaar. In september debuteerde Klaus Mäkelä met onder meer een nieuw opdrachtwerk van de vooraanstaande Koreaans-Duitse componiste Unsuk Chin ter gelegenheid van Beethovens 250^ste geboortejaar, geïnspireerd op Beethovens Konversationshefte. ‘Beethoven gebruikte die notitieboekjes om te communiceren toen hij doof begon te worden’, zegt Chin, ‘het waren zogezegd zijn social media.’ Eén zinnetje in de boekjes trof haar bijzonder: ‘Majeur of mineur. Ik ben de winnaar.’ Hierop reflecteert ze in haar nieuwe compositie. ‘Mijn muziek is weliswaar niet tonaal, maar in de harmonische structuur haakt zij wel aan bij Beethoven. Er zitten verborgen verwijzingen in naar zijn werk, maar geen letterlijke citaten.’ Het concert kon in september nog met publiek plaatsvinden, en werd daarnaast gestreamd. De jonge Finse dirigent Klaus Mäkelä maakte zo’n indruk dat hij nog hetzelfde seizoen tweemaal is teruggevraagd.

In december 2020 werd Speel Nederlands met me, een soort festival met louter Nederlandse muziek, noodgedwongen gereduceerd tot een online concert. Hierin werd muziek van oudgedienden Louis Andriessen en Tristan Keuris naast twee wereldpremières van jonge componisten geplaatst. Celia Swart werkte samen met harpist Remy van Kesteren, die hiermee debuteerde bij het orkest. Swarts Reflections verbeeldt de zoektocht van een (jong) individu naar een eigen stem. De harpist, die aanvankelijk rustig meespeelt, scheurt zich tegen het eind los van het orkest, met heftige, elektronisch bewerkte klanken die een radicaal andere visie op de hem omringende wereld symboliseren. Bram Kortekaas maakte in zijn Notenkrakers’ notulen gebruik van tekstfragmenten uit het roemruchte debat in 1970 tussen de ‘Notenkrakers’, een groep opstandige jonge componisten onder wie Andriessen, en het bestuur van het Concertgebouworkest.

Detlev Glanert is een van de componisten met wie het Concertgebouworkest al jaren graag samenwerkt. Der Einsiedler (De kluizenaar) is in opdracht van het Concertgebouworkest gecomponeerd als hedendaagse pendant van de romantische liederen van Schubert en Richard Strauss. ‘Het gedicht Der Einsiedler van Joseph von Eichendorff’, legt de Duitse componist uit, ‘is ook door Robert Schumann en Max Reger op muziek gezet. Voor een derde zetting had ik direct ideeën, de muzikale interpretatie van de dichtregels stond me helder voor de geest. Eichendorffs gedicht gaat over iemand die reflecteert over het leven. Het gaat over de kern van ons wezen, over eenzaamheid. Ik werd geïnspireerd door de pandemie, voor velen is de vraag centraal komen te staan wat nu echt belangrijk is in ons leven.’

Vanaf het moment dat de avondklok inging op 23 januari streamde het Concertgebouworkest twee maanden lang iedere avond een kort kamermuziekconcertje via Instagram Live onder de titel ‘stay in, tune in’. Het bood een dagelijks moment van troost en vreugde in een voor velen deprimerende tijd. Naast muziek van onder anderen Beethoven, Borodin en Pärt klonken ook twee wereldpremières van componerende orkestleden: Leaves in Autumn uit het vierdelige Leaves van solopaukenist Nick Woud, en Resilience dat contrabassist Rob Dirksen schreef voor het Concertgebouw Kamerorkest. Onder leiding van Alexei Ogrintchouk, tevens solohoboïst in het orkest, beleefde Resilience zijn streamingpremière tijdens het laatste avondklokconcertje op 21 maart. Het werk reflecteert op de veerkracht en wilskracht die mensen laten zien in tijden van crisis. ‘Iets dat licht is zal altijd zijn weg omhoog vinden’, aldus Dirksen.