Wat hoort vleermuisonderzoeker Marga van der Tol?

Wat betekent luisteren voor jou?
‘Vleermuizen zoeken doe je in het donker. Dan is luisteren zo’n beetje het enige wat je hebt. Je gaat met een ‘batdetector’ op pad, dat is een apparaatje dat het ultrasone zingen van vleermuizen opvangt en omzet in voor ons hoorbaar geluid. Zingen ja! Als we ze zouden kunnen horen, zouden vleermuizen net als vogels klinken. Aan het piepen of tikken van de batdetector kun je afleiden welke vleermuis er in de buurt is. Met ‘taptaptetaptap’ als een tapdanser heb je een laatvlieger. Bij ‘tiptoptiptip’ een rosse vleermuis. Dat is de basiscursus voor elke ‘vleerder’. Hoor je een steeds versnellend ‘tutututu’, als een knikker die op een glasplaat steeds sneller tot stilstand stuitert, dan hoor je een vleermuis die een insect nadert en vangt. Het is maar goed dat we ze niet kunnen horen hoor, ze maken eigenlijk een enorm kabaal.

‘Met ‘taptaptetaptap’ als een tapdanser heb je een laatvlieger. Bij ‘tiptoptiptip’ een rosse vleermuis.’

In het westen van het land wonen negen soorten vleermuizen. Ik heb er twintig jaar over gedaan om ze uit elkaar te kunnen houden, en er zijn nog steeds geluiden die ik niet thuis kan brengen. Het is lastig omdat de techniek pas de laatste jaren snel aan het verbeteren is. De ultrasone geluiden hoor je pas als ze omgevormd worden met een apparaatje. Daardoor is het is een groeipad geweest van heel veel verschillende soorten geluid: eerst de klik-klakjes van de batdetector, toen de piepjes van de time-­expansion-apparaten en pas de laatste tien jaar zijn er mp3’tjes die je met elkaar kunt delen. De geluiden klinken steeds realistischer.’

Luister je anders dan anderen?
‘Als je aan het ‘vleren’ bent, ’s nachts met je batdetector op zoek gaan naar vleermuizen, luister je anders dan anders. Je bent gespitst op elk geluid. Ik ben wel eens opgeschrokken van een vreselijk hard geluid achter me. Een enorm gehijg, ik wist niet wat ik hoorde. Alsof er een paard aan kwam stormen. Bleek dat gewoon een hardloper te zijn. Die was me overdag nooit opgevallen.’

Wat hoor je graag?
‘Ik speel gitaar en piano, ben dirigent van verschillende koren geweest en zing in een operettekoor. Voor de ­ontspanning luister ik naar rustige klassieke muziek. En ja, we hebben in 2015 meegewerkt aan een bewerking van Die Fledermaus van Johann Strauss met het Nederlands Blazers Ensemble. Ik sta op de derde rij achteraan hoor, als alt, maar ik heb er wel ontzettend van genoten.’

Wat wil je liever niet horen?
‘De kettingkast van een fiets! Een kettingkast maakt ontzettend veel ultrasoon geluid. Dat is een erg ­teleurstellende ontdekking als je denkt een zeldzame soort gevonden te hebben.

‘De vleermuis staat in een kwaad daglicht, maar de problemen ontstaan door menselijk toedoen.’

Op de website van de VLEN kun je vleermuiswaarnemingen doorgeven en vragen stellen. Omdat sommige mensen denken dat corona door een vleermuis op mensen is overgebracht, krijgen we meer nare reacties. ‘Zullen we deze virusbommen even opruimen’ bijvoorbeeld. Dat doet wel pijn. Maar zoönosen als covid-19 ontstaan waar dieren op een kluitje vastgebonden zitten. De vleermuis staat in een kwaad daglicht, maar de problemen ontstaan door menselijk toedoen. Zonder vleermuizen zouden we heel wat kwijt zijn aan insecticiden...’

‘Oh en heavy metal.’

Wat is het mooiste dat je ooit gehoord hebt?
‘Toch het eerste huiltje van m’n dochter, hoor. En twee jaar geleden legde ik mijn ‘batlogger’, een batdetector die ook kan opnemen, een nacht lang naast een plas in Zoetermeer. Toen ik thuis de opname analyseerde, hoorde ik voor het eerst een vleermuismoeder tijdens het vliegen communiceren met haar jongen. Dat klinkt totaal anders dan het jachtgeluid. Ik kan me helemaal voorstellen dat ze zegt: ‘Kijk uit jongens’ en ‘nu hier linksaf’. Ik kan er nog blij van worden.’

Wat zou je ooit nog willen laten horen en aan wie?
‘Nu in de winter is het heel stil, maar zodra de temperatuur boven de 7 graden komt, vliegen de vleermuizen weer uit. Ik kan je laten horen dat ze echt in een gemeenschap leven. Hoe weten we niet, eigenlijk weten we nog heel weinig van ze. En zij van ons. Misschien zitten ze wel net in een vleermuizencrisis? Weten wij veel. Of hebben wij een mensencrisis. Weten zij veel. En ze leven gewoon in onze huizen! Ze communiceren, zijn samen actief, vliegen samen. Ik wil je laten horen dat ze een andere, maar wel degelijk een maatschappij hebben.’

Wie is Marga van der Tol?
Marga van der Tol is voorzitter van de Vleermuiswerkgroep Nederland (VLEN). Die werkgroep werd in de jaren tachtig opgericht om een revolutionaire draai te geven aan vleermuisonderzoek. Voordien werd er alleen visueel onderzoek gedaan naar de enige vliegende zoogdieren ter wereld. De leden van de VLEN wilden vleermuizen determineren op hun geluid. Op YouTube legt een collega-onderzoeker uit hoe dat in z’n werk gaat. De liefhebber kan ook terecht op www.vleermuis.net.