In NINA, het sluitstuk van haar ­Spotlight-reeks, kruipt Claron McFadden bijna letterlijk in de huid van de Amerikaanse zangeres, schrijver, pianist en activist Eunice Kathleen Waymon (1933-2003), bij het grote publiek bekend als Nina Simone. Of eigenlijk: in deze muziektheatrale voorstelling ís Claron McFadden Nina Simone. Hoe dat werkt? ‘Ik laat haar door mij spreken’ vertelt McFadden. ‘Haar manier van zingen en bewegen heb ik minutieus bestudeerd. Denk aan een soort seance, je ziet mij, hoort mij, maar ook Nina Simone…’

Claron McFadden maakt NINA samen met het artistieke bondgenootschap Fanny & Alexander (Luigi De Angelis en Chiara Lagani), dat het laten samensmelten van theater, muziek, beeldende kunst, film en literatuur tot zijn specialisme heeft gemaakt.

Op 8 juni 1968 maakte Nina Simone haar debuut in een uitverkochte Grote Zaal. Het nachtconcert vond plaats na een beladen zaterdag: ’s ochtends was in Londen de vermeende moordenaar van Martin Luther King gearresteerd en in Washington D.C. vond de begrafenis plaats van de doodgeschoten senator Robert F. Kennedy, een uitgesproken voorstander van rassengelijkheid. De Telegraaf  kreeg Nina Simone kort te spreken: ‘Amerika verkeert al jaren in een shock-toestand, die erger werd met al die zinloze moorden. In Amerika leven zoveel verschillende volken, die allemaal anders denken, andere gewoontes hebben. Het is niet alleen een kwestie van zwart of blank. Willen ze Amerika tot een eenheid maken, dan zal er veel moeten veranderen, anders is het einde niet te overzien.’ Over haar concert was het Algemeen Handelsblad overigens verre van lovend. De recensent schreef over ‘meestampers en smartlappen die werden opgesierd door quasi-­klassiekerig gedoe op de piano (van Mozart tot Rachmaninoff)’ en ‘zou trouwens wel eens willen weten hoe dit publiek zich gedragen zou hebben als Nina Simone eens blank was geweest en geen vrijblijvende underdog-­sympathieën kon bespelen.’

Als Nina Simone in 1969 terugkeert naar Nederland (voor onder meer een concert op 16 maart in Het Concertgebouw) constateert Trouw een repertoireverandering: ‘De verbittering over Alabama, de moorden op King en Kennedy werden omgebogen naar bezinning en naar een pleidooi voor het positiefste element in alle intermenselijke en dus ook interraciale relaties: de liefde. Het woord ‘love’ komt steeds vaker in haar teksten voor en wat de nog altijd bittere werkelijkheid aangaat (tenachterlegging van de neger, Black Power etc.) laat zij hooguit nog een veelbetekenende waarschuwing horen.’ Net als in 1968 was ook nu het publiek stukken enthousiaster dan de pers. In Den Haag dwong een ‘stormachtig ­applaus’ een toegift af, aldus De Tijd: ‘En de meesten in de zaal wisten: “Ik ben gekomen om […] van Nina op mijn blanke duvel te krijgen, om van haar te horen dat deze slechte wereld het niet lang meer zal maken, en dat er hoop is, zolang er liefde is.”’

Nina Simone’s derde en laatste keer in de Grote Zaal, op 8 januari 1971, was een gastoptreden op het tien­jarig jubileum van Boy’s Big Band. De Amerikaanse ster en de Nederlandse bandleider Boy Edgar – tot 1979 tevens huisarts in Duivendrecht en de Bijlmer – kenden elkaar al jaren en waren in Nederland meermaals samen op tv geweest. Hoogtepunt van het concert was een indringende versie door Nina Simone solo aan de piano van het macabere Strange Fruit, over de lynchpraktijken in het zuiden van de Verenigde Staten.

Activisme

Het zijn de krachtige zelfgeschreven protestnummers uit de sixties als Mississippi Goddam (verboden in de Zuidelijke Staten), Four Women en To Be Young, Gifted and Black die Nina Simone karakteriseren: ze streed hartstochtelijk voor gelijke rechten voor de Afro-Amerikanen en zette haar bekendheid in voor de Civil Rights Movement van Martin Luther King. Dat verzet tegen rassen­segregatie zat er al vroeg in: het verhaal gaat dat ze als tienjarige al eens weigerde aan een recital te beginnen totdat haar ouders op de eerste rij mochten komen zitten.

Geen conservatorium

De in Tyron, North Carolina geboren Eunice Kathleen Waymon was een muzikaal wonderkind; klassiek pianiste wilde ze worden. Met geld van een inzameling door muziekjuf Muriel Mazzanovich kon ze op haar zeventiende naar de prestigieuze Juilliard School in New York. Maar toen na anderhalf jaar het studiefonds was opgedroogd moest ze terug naar haar familie, die inmiddels naar Philadelphia was verhuisd. Bij een auditie voor het befaamde Curtis Institute of Music kreeg ze het advies haar talenten in te zetten in jazz en blues; we kunnen gerust stellen dat dit discriminatie was. In 1954 nam ze de artiestennaam Nina Simone aan, en ze zou haar interpretaties van jazzstandards altijd blijven kleuren met klassieke wendingen.

Onverwachte hit

Ten tijde van haar Concertgebouwoptredens was Nina Simone op de toppen van haar roem. Een tweede golf van populariteit overkwam haar toen in 1987 plots My Baby Just Cares for Me in de hitlijsten verscheen. Op haar debuutalbum uit 1957 was dat lie­dje niet bijzonder opgevallen, maar toen het dertig jaar na dato in Engeland opdook in een tv-reclame voor Chanel N° 5 werd het alsnog een hit.