Een recital met alleen cellosonates werd pas aan het eind van de negentiende eeuw geaccepteerd als concertwaardig. Daarvóór werd er wel eens een cellosonate gespeeld in een pianorecital, waar de cellist mocht komen opdraven voor één stuk. In dit programma kunnen we de ontwikkeling van de cellosonate tussen 1815 en 1917 horen. Beethoven zette de toon door cello en piano gelijkwaardig te maken en de componisten na hem borduurden hierop voort. 

Felix Mendelssohn kan gezien worden als bruggenbouwer tussen de Klassieke Periode en de Romantiek. Sinds hij op zijn ­zestiende het prachtige Octet voor strijkers componeerde produceerde hij verschillende meesterwerken voor strijkinstrumenten, waaronder vier werken voor cello en piano. Zijn Eerste cellosonate componeerde Mendelssohn in het begin van 1838. Hoewel hij op dat moment tijdelijk doof was door een oorontsteking was het een gelukkige tijd. Hij werd op 7 februari vader van zijn eerste kind, Karl Wolfgang Paul, genoemd naar zijn broer Paul. Voor hem, een bankier en zeer goede amateurcellist, componeerde Felix deze sonate.

Het gezin Mendelssohn woonde in deze tijd in Leipzig, waar Felix dirigent was van de orkestconcerten in het Gewandhaus. Hier dirigeerde hij niet alleen zijn eigen muziek maar ook ‘oude’ muziek van componisten als Bach en Beethoven. Mendelssohns composities werden sterk beïnvloed door de Klassieke Periode en zijn Eerste cellosonate is zeker klassiek in vorm en textuur. Ze opent met een zonnig en optimistisch Allegro vivace maar, zoals typerend is voor Mendelssohn, de muziek wordt al gauw stormachtig. Een briljante pianist is nodig voor de virtuoze passages. Het Andante is delicaat en de finale is een virtuoos showstuk. 

Van september 1814 tot juni 1815 was Wenen gastheer voor Napoleons overwinnaars. Na het vergaderen werd er volop gefeest en bij allerlei festiviteiten werd Ludwig van Beethoven, op het hoogtepunt van zijn internationale roem, ingeschakeld voor glorierijke muziek. Zijn privéleven werd daarentegen steeds beperkter door doofheid en allerlei lichamelijke kwalen die zorgden voor humeurigheid en onvoorspelbaar gedrag. Naast grootschalige werken verschenen in 1815 ook zijn laatste twee cellosonates, de vierde en vijfde (samen opus 102). De stukken werden slechts eenmalig uitgevoerd, door cellist Joseph Linke en pianist Carl Czerny tijdens een concert in februari 1816.

Over de Cellosonate in D groot, op. 102 nr. 2 schreef een recensent in 1818: ‘Alles hier is anders, ongebruikelijk en vreemd…. Alles wat alleen maar briljant, plezierig of fijn voor de oren is, wordt hier afgewezen… Maar wat een prachtige melodie en harmonie in het hoofdthema van het Adagio! Deze werken kunnen niet gemakkelijk gespeeld of begrepen worden.’ De sonatevorm is Beethoven aan het loslaten en het stuk begint abrupt met een bruisend thema in D groot. Je zou het eerste deel kunnen zien als een uitbeelding van conflictervaringen of Napoleontische herinneringen. Het middelste deel is het enige langzame deel in Beethovens cellosonates met volle lengte. De plechtige gepuncteerde ritmes suggereren een soort lamento. Het stuk is van een opmerkelijke, sombere schoonheid. In het laatste deel, de fuga, zoekt Beethoven de grenzen van het achttiende-­eeuwse contrapunt. 

Gabriel Fauré componeerde zijn twee cellosonates in het laatste decennium van zijn lange leven. Beide werden in première gebracht door Gérard Hekking, voormalig solocellist van het Concertgebouworkest. De Eerste cellosonate verscheen in 1917. Fauré was toen met zijn 72 jaar nog directeur van het Parijse conservatorium. Dit zou hij blijven tot 1920, toen zijn gezondheid achteruit ging en hij te doof werd. Fauré werd vrijwel unaniem gewaardeerd omdat hij openstond voor de avant-gardisten, terwijl zijn eigen stijl, hoewel soms experimenteel, goed gegrond was in de klassieke principes van harmonie, contrapunt en vorm. 

De Eerste cellosonate schildert een wereld van elegantie en dromerige nostalgie. Het eerste thema van het eerste deel leende Fauré van zijn eigen onuitgegeven Symfonie in d klein uit 1884. Het begint met een ritmische ‘hartslag’ in de piano, die zich ontwikkelt tot een uitbundige motor. In de laatste maten wordt deze voortstuwende lijn opgepikt door de cello. Het tweede deel is een serene en melancholische sarabande. Het slotdeel heeft een magische sfeer. Deze schijnbaar zonnige muziek heeft een subtiele ondertoon van verlangen en treurigheid.

Frédéric Chopin was vooral een pianocomponist. Van zijn handvol stukken waarbij een ander instrument betrokken is, zijn er drie voor cello en piano. De Cellosonate was een van de laatste stukken die hij componeerde en werd in première gebracht op zijn laatste openbare concert in Parijs, in februari 1848. Chopin begon te werken aan de sonate toen zijn complexe relatie met de schrijfster George Sand afbrokkelde. Hij worstelde ook met de compositie, met als gevolg dat de cellist Auguste Franchomme en hij op de première alleen de laatste drie delen speelden. 

Het eerste deel heeft een soort afgekapte sonatevorm, waardoor het dramatisch interessant blijft. Doordat Chopin de melodieën graag verdeelt over de beide handen van de piano kun je er vaak drie tegelijk horen. Het tweede deel, Scherzo, is beïnvloed door de mazurka, een Poolse dans waar Chopin erg van hield. In het korte Largo weet Chopin de intimiteit te creëren van zijn pianonocturnes, waarin hij uitblonk. De rondoachtige Finale bevat weer meer dramatische complexiteit. De melodische en harmonische chromatiek van Chopins late stijl is volledig aanwezig in dit deel, dat eindigt met een opzwepend coda in een zonnig
G groot.