Kun je kunstenaars verplichten hun politieke voorkeur uit te spreken?

Bij de drie aapjes ‘horen, zien en ­zwijgen’ heb ik me altijd iets afgevraagd. Zou het niet consequenter zijn om ze met hun bedekte oren, ogen en mond ‘niet horen, niet zien en zwijgen’ te noemen? Of zou de boodschap zijn: wie doet alsof hij niets hoort en ziet, wie zwijgt, die stemt eigenlijk toe?

Het doet me denken aan de recente discussie over Russische musici die zich niet openlijk uitspreken tegen het geweld in Oekraïne. De internationale tournee van de Grieks/Russische dirigent Teodor Currentzis met zijn orkest musicAeterna werd afgeblazen, maar het Concertgebouworkest besloot – na rijp beraad – in februari de flamboyante dirigent wel te laten komen. Met niet zomaar een programma trouwens, hij mocht als een van de weinigen bij zijn debuut meteen een Mahler-symfonie dirigeren, de hemelse Vierde. Het werd een daverend succes.

Blijft de vraag of je kunstenaars kan verplichten om hun politieke voorkeur uit te spreken. Voor Currentzis zou het vast en zeker betekenen dat hij persona non grata zou worden in Rusland en dat zijn orkest, afhankelijk van een Russische staatsbank, failliet zou gaan. Iets vergelijkbaars overkwam Gustavo Dudamel die zich, na lange tijd weerstand te hebben geboden, onder druk van de media openlijk uitsprak tegen het beleid van president Maduro van Venezuela. Wat ertoe bijdroeg dat het alom geprezen muzikale jeugdproject El Sistema, waar Dudamel was opgeleid en waar hij als dirigent zijn naam aan had verbonden, geen staatssubsidie meer kreeg en uiteindelijk vooral de kinderen uit de sloppenwijken de dupe werden.

Er is van alles mis in de wereld en natuur­lijk zijn er grenzen. Openlijk heulen met de vijand bijvoorbeeld is niet aan te bevelen. Maar de missie van een musicus is niet zozeer politiek bedrijven, als wel het zoeken naar en aanboren van diepere lagen van de menselijke emoties. Horen, zien en voelen. Veel meer is daarvoor niet nodig.