Sinds zijn kindertijd groeide Thomas Prechal op met de liefde voor de cello en voor Tsjechië, het land van zijn ­grootouders, die naar Nederland vertrokken net voordat de Sovjetlegers eind jaren zestig met geweld een eind maakten aan de Praagse Lente. Zijn opa kreeg een baan in Leeuwarden als cellist bij het Frysk Orkest. Zijn instrument bleef de mannelijke Prechal-lijn volgen: Thomas’ vader speelde cello in het European Union Chamber Orchestra (en is tegenwoordig adjunct-directeur van het Koninklijk Conservatorium in Den Haag). Zijn moeder probeerde de vierjarige Thomas vergeefs te verleiden met haar viool. Maar zoonlief vond de schouder een onnatuurlijke plek, ging zitten en plaatste het instrument tussen zijn benen. Zoals de Britten dan zeggen: de rest is geschiedenis.

‘Muziek kan ons iets laten ervaren dat boven taal uitstijgt, dat niet politiek geladen is, maar de wereld omarmt’

Janáček: Pohádka

Van Janáček speelt Prechal Pohádka (‘Sprookje’). ‘Ik heb voor mijn studie aan het ­Parijse conservatorium net vier maanden lang een uitgebreide analyse van zijn muziek gedaan. Ik vind Janáčeks stijl heel menselijk. Zijn stukken zijn vrijwel allemaal vertellingen. Hij is in muzikale zin een geweldige psycholoog die weet door te dringen in wat ons bezielt. Voor Pohádka liet Janáček zich inspireren door een Russische legende over een tsarenzoon die verliefd wordt op de dochter van Kastsjei, de onsterfelijke belichaming van het kwaad. Je hoort in het begin het water van een magisch meer, waar beide geliefden elkaar leren kennen. De muziek volgt daarna hun hobbelige weg naar een nog lang en gelukkig leven. Er schuilt een enorme uitdrukkingskracht in deze muziek.’

Prechal: 24 februari

Prechal is niet alleen cellist, maar componeert ook. Hij speelt zijn eigen werk 24 februari. De titel verwijst naar de dag – drie jaar geleden – dat Russische troepen Oekraïne binnenvielen. ‘Deze oorlog grijpt ons als familie erg aan’, zegt hij. ‘Want de inval riep beelden op van de brute Sovjetinvasie in Tsjecho-­Slowakije bijna zestig jaar geleden. We vroegen ons – zoals iedereen – af wat we konden doen, hoe we de Oekraïners konden helpen. Mijn gedachte was dat ik als componist mensen een moment kon bieden om samen te voelen wat die oorlog betekent. Zonder dat meteen in woorden te moeten vatten. Want over woorden ontstaan vaak misverstanden tegenwoordig. Muziek daarentegen kan ons iets laten ervaren dat boven taal uitstijgt, dat niet politiek geladen is, maar de wereld omarmt.’

Het stuk voor cello en piano valt in twee delen uiteen: ‘Het eerste gaat over de nacht van 23 op 24 februari 2022, toen we gingen slapen in de hoop dat onze bange voorgevoelens niet zouden uitkomen. De volgende ochtend ontwaakten we met schreeuwende krantenkoppen. De oorlog bleek begonnen. Het was een schok, een soort verlies van onschuld. Voor het tweede deel vond ik inspiratie in een Moravisch volkslied over een jongen, op bezoek bij het graf van zijn vader. De zoon vertelt de gestorvene dat hij straks als soldaat naar het front moet, en niet weet of hij levend zal terugkeren. Dit lied ken ik sinds mijn kindertijd, het stond op een album met volksmuziek thuis in de platenkast.’

Martinů: Variaties op een Slowaaks volkslied

De platenkast van de Prechals bevatte veel muziek uit Tsjechië en Slowakije, vooral uit streken als Moravië en Bohemen. De melodieën belichaamden de heimwee naar een vorig leven. Prechals grootouders vonden houvast in die voor Nederlanders vaak wat mysterieuze muziek. En ze droegen hun liefde ervoor over op de twee generaties na hen. Leoš Janáček en Bohuslav Martinů waren letterlijk household names in het gezin. En ze zijn nog altijd een belangrijke invloed in het componeren van Thomas Prechal.

De twee componisten ontbreken dan ook niet op zijn programma. Prechal maakte van Martinů’s Variaties op een Slowaaks volkslied – geschreven voor cello en piano – een bewerking voor een klein ensemble, om dichter bij de oorspronkelijke wortels ervan te komen. Hij voegde viool, contrabas en cimbalom toe. ‘Het cimbalom weerklinkt vaak in de Tsjechische volksmuziek. Het instrument is een soort besnaarde klanktafel die je bespeelt met twee stokken. Het stuk krijgt voor mijn gevoel daardoor iets authentieks, keert terug naar de plek waar het eens vandaan kwam. Het originele volkslied gaat over een man die treurt om het verlies van zijn geliefde. Hoe hij haar precies kwijtraakte, blijft onduidelijk: is ze dood, heeft ze hem verlaten? Het stuk symboliseerde Martinů’s heimwee. Hij leefde bijna veertig jaar in het buitenland, sinds de Tweede Wereldoorlog als balling. Aan het slot van zijn leven, eind jaren vijftig, woonde Martinů in Zwitserland. Hij leed aan kanker en verlangde ernaar om het Bohemen uit zijn jeugd terug te zien. Maar dat lag achter het IJzeren Gordijn. Het mocht niet zo zijn. In die periode schreef hij zijn Variaties op een Slowaaks volkslied.’

Brahms: Tweede cellosonate

En na de pauze is er dan de Tweede cellosonate van Johannes Brahms. Een klassieker. ‘Als jonge tiener had ik niet zoveel met Brahms, zegt de 21-jarige ­Prechal. ‘Zijn vriend Antonín Dvořák schreef voor mijn gevoel recht uit het hart, maar Brahms ademde voor mij iets afstandelijks. Inmiddels voel ik dat anders. De afgelopen jaren heb ik Brahms veel beluisterd en gespeeld. Wat me opvalt is hoe organisch hij componeert: elke noot komt tot zijn recht, waardoor stukken rijk aan schoonheid, karakter en emotie zijn. Hij schept bijzondere sferen. De afgelopen jaren heb ik op het conservatorium ook veel werken van hem moeten analyseren. In de orkestacademie deden we de Tweede symfonie en ik soleerde in zijn Concert voor viool en cello. Daarna ging ik me verdiepen in de Tweede cellosonate. Een werk waarvoor ik veel bewondering koester. De cello kan zich in al zijn veelzijdigheid laten horen.’