Wat kunst te vertellen heeft

Zo kan een willekeurige week zich vullen met – pak ’m beet – lessen over moderne kunst, een stoomcursus Japanse filosofie en de Negende van Beethoven. ‘Al die uitingen leren ons wie we zijn en waar we als mensen vandaan komen.’

Klassieke muziek was geen geboorterecht voor Jan en Katy Smit. De kunsten ontdekten ze later, op eigen kracht. Beiden groeiden op in Twente. Haar vader stond aan het hoofd van een lagere school, de zijne dreef een winkel in – zoals dat in de jaren vijftig heette – galanterieën: ‘snuisterijen ter versiering eener welingerichte woning, of ook tot opschik en tooi’, volgens de Van Dale uit 1898. ‘In mij stroomt ­ondernemersbloed,’ zegt Jan Smit. 

Als piepjonge gerechtsdeurwaarder voelde hij voor het eerst de lokroep van de kunst, veelal van schilderijen die hij onder ogen kreeg bij het inventariseren van inboedels. ‘Een oudere compagnon leerde me de waarde ervan inschatten. Alles kreeg een prijskaartje. Ik ben nog steeds gewend om op die manier naar kunst te kijken.’

Maar ergens fascineerde hem ook nog iets anders. Al die voorwerpen leken hem een verhaal te vertellen. En hij wilde weten wat, dus ging hij schilderijen kopen. Aan de muur in de gang hangt nog altijd de aankoop waarmee zijn verzameling bijna een halve eeuw geleden begon: een klein rivierlandschap met een oude toren, niet veel groter dan een ansichtkaart. ‘Pas getrouwd als jonge twintigers,’ zegt Katy Smit, ‘struinden we elke zaterdag antiekzaken af of bezochten we musea. De leergierigheid was groot.’

Leren wie we zijn

Nadat de oudste van drie kinderen naar de middelbare school ging, voelde Katy Smit – inmiddels halverwege de dertig – het verlangen om iets voor zichzelf te doen. ‘Ik ben niet iemand die alleen maar achter haar man aan wil lopen.’ Het werd een studie cultuurwetenschappen aan de Open Universiteit.

‘Aanvankelijk wilde ik kunstgeschiedenis doen in Utrecht, maar drie dagen per week les bleek niet te combineren met een gezin. Het mooie van cultuurwetenschappen was de brede waaier van onderwerpen. Daar hoorde ook de mij onbekende wereld van klassieke muziek bij. We kregen een ­tentamen over de Mozart-opera Le nozze di Figaro. Dat was een openbaring. Ik ging daarna muziekcursussen volgen. Hier moest ik meer van weten.’

Deze keer nam Katy Smit haar man mee op ontdekkingstocht, onder meer naar Het Concertgebouw. ‘En iemand die we daar ontmoetten, vertelde ons over het bestaan van de Mahler Kring’, zegt hij. ‘En over de reizen die ze maakten. Dat bracht ons de afgelopen jaren op mooie plekken: Leipzig, Milaan, Berlijn, Parijs en de nieuwe Elbphilharmonie in Hamburg.

Al is de echte vondst natuurlijk de muziek zelf. Kunst leert ons wie we zijn en waar we vandaan komen. Appel en Beethoven zijn kinderen van hun tijd, maar ook van de eeuwigheid. Want hun werk heeft ons nu nog steeds iets te vertellen. Een schilderij doet dat op een andere manier dan een symfonie.’

Belevingswerelden

Katy Smit: ‘Soms ondergaat het één de invloed van het ander: Appel draaide bijvoorbeeld vaak jazz in zijn atelier. Kunst, literatuur en filosofie zeggen veel over een tijdsgewricht. Muziek doet dat ook, maar onbestemder. Volgens Jeroen Krabbé ­weerspiegelt zij onze diepste emoties.

Dat herken ik wel. Soms als in Het Concertgebouw de klanken over me heen spoelen, kan het gebeuren dat ik ineens mijn overleden vader voor me zie, dat er gevoelens naar boven komen die door niets anders kunnen worden losgemaakt.’

Emoties ervaart Jan Smit eveneens in de sport. Negentien jaar lang was hij de bevlogen voorzitter van Hera­cles Almelo, de club die hij naar de eredivisie leidde en waarmee hij zelfs Europees voetbal wist te halen. En nu is hij als voorzitter van de Raad van Commissarissen van de KNVB onder meer betrokken bij het Nederlands elftal.

‘Het gaat om verschillende belevingswerelden. In een voetbalstadion giert de adrenaline, daar voel ik me emotioneel betrokken omdat het om winst of verlies gaat. In Het Concertgebouw gaan de gevoelens dieper.’

Ze voelen zich bevoorrecht, of ze nu de eretribune van Johan Cruijff Arena beklimmen voor Nederland-Duitsland of de Grote Zaal binnenkomen voor Beethovens Negende symfonie. ‘In beide gevallen gaat het om het delen met anderen,’ vindt Katy Smit.

‘Zo’n voorrecht moet je niet voor jezelf houden, maar ook aan de samenleving teruggeven. Jan doet dat in voetbal, en samen proberen we kunst en muziek te ondersteunen. Want Rembrandt bekijken, Mulisch lezen, Mahler beluisteren, daarvan groei je, daardoor leer je mensen beter begrijpen. Genieten van schoonheid met anderen schept saamhorigheid. Daar word je blij van.’

Het Concertgebouw Fonds 

Wie door middel van een schenking mede verantwoordelijkheid wil dragen voor de toekomst van Het Concertgebouw, kan zich aansluiten bij een van de Kringen van Het Concertgebouw Fonds en krijgt daarmee verschillende privileges. Zie www.concertgebouwfonds.nl voor meer informatie of neem contact op met Jolien Schuerveld Schrijver, directeur van het fonds, via 020 573 0412 of j.schuerveld@concertgebouw.nl.