Ondergrondse schat
door Marlou van Rijn 18 mrt. 2020 18 maart 2020
Onder de Grote Zaal bevindt zich een bijzondere ruimte: de bibliotheek van het Concertgebouworkest. Hier is alle bladmuziek voor de orkestmusici te vinden. Een kostbaar archief.
In de kelder van Het Concertgebouw, dichtbij de stemkamers van de musici, bevindt zich een kleine kamer volgepakt met bladmuziek. Het is het domein van Marianne Butijn en Douwe Zuidema, beiden al jaren orkestbibliothecaris van het Concertgebouworkest. Zij beheren het kostbare archief, redigeren en printen partijen voor de orkestmusici, en zorgen ervoor dat de juiste bladmuziek op tijd op de lessenaars staat.
Er zijn partituren met correcties van van componisten die eigen werk kwamen dirigeren
‘Een contrabassist zit veel verder van zijn partituur af dan bijvoorbeeld een fluitist; dat vraagt om een beter leesbare partij’, aldus Douwe. Ongeveer de helft van de benodigde bladmuziek ligt in de bibliotheek opgeslagen, de andere helft wordt gekocht of gehuurd. Daarnaast is er heel veel oude bladmuziek te vinden, beginnend bij het eind van de negentiende eeuw, toen Willem Mengelberg begon als chef-dirigent.
In de kelder van Het Concertgebouw, dichtbij de stemkamers van de musici, bevindt zich een kleine kamer volgepakt met bladmuziek. Het is het domein van Marianne Butijn en Douwe Zuidema, beiden al jaren orkestbibliothecaris van het Concertgebouworkest. Zij beheren het kostbare archief, redigeren en printen partijen voor de orkestmusici, en zorgen ervoor dat de juiste bladmuziek op tijd op de lessenaars staat.
Er zijn partituren met correcties van van componisten die eigen werk kwamen dirigeren
‘Een contrabassist zit veel verder van zijn partituur af dan bijvoorbeeld een fluitist; dat vraagt om een beter leesbare partij’, aldus Douwe. Ongeveer de helft van de benodigde bladmuziek ligt in de bibliotheek opgeslagen, de andere helft wordt gekocht of gehuurd. Daarnaast is er heel veel oude bladmuziek te vinden, beginnend bij het eind van de negentiende eeuw, toen Willem Mengelberg begon als chef-dirigent.
Geheimen van de Grote Zaal
De orkestbibliotheek: een ondergrondse schat
Geheimen van de Kleine Zaal
Zo pak je een orkest in voor een tournee
De kelder van Het Concertgebouw
Zo wordt een livestream opgenomen
Hier staan de 9 vleugels van Het Concertgebouw
Meekijken bij het Zondagochtend Concert
Meekijken met de orkestbodes
Digitaal rondneuzen in de Concertgebouwbuurt
De zolder op
Componisten op de bok
Concertgebouworkest op Zomertournee
De slagwerkkamer
Op tournee naar IJsland
Hoe wordt een instrument gerestaureerd?
Symfonische knipbeurt
Poppen spelen Bartóks Wonderbaarlijke mandarijn
Op tournee in Japan en Korea
De bijzondere bazuinen van operahuis La Scala
Het materiaal is vaak voorzien van aantekeningen, zoals extra tempo- en dynamiekaanduidingen. Maar er zijn ook partituren met notities en zelfs correcties van dirigenten, en van componisten die eigen werk kwamen dirigeren. In sommige strijkerspartijen zijn de destijds gewenste streekvoeringen bewaard gebleven. Allemaal waardevolle informatie, die de speelstijl van het orkest door de decennia heen laat zien. Het komt dan ook wel eens voor dat musicologen en andere onderzoekers een middag in het archief rondspeuren. ‘Zo was er laatst iemand die alle partituren van Brahms wilde doorzoeken’, aldus Douwe.
Zoveel kostbaar materiaal, daar moet je zuinig op zijn. De ruimte is daarom beveiligd met speciale brandvertragende apparatuur. ‘Als het alarm af gaat, hebben we nog zeker tien minuten om onze biezen te pakken’, grapt Marianne. Een speciale klimaatinstallatie houdt de temperatuur en de vochtigheid in de ruimte in de gaten.
Speciaal voor Preludium geven Marianne en Douwe een inkijkje in de orkestbibliotheek.
Het materiaal is vaak voorzien van aantekeningen, zoals extra tempo- en dynamiekaanduidingen. Maar er zijn ook partituren met notities en zelfs correcties van dirigenten, en van componisten die eigen werk kwamen dirigeren. In sommige strijkerspartijen zijn de destijds gewenste streekvoeringen bewaard gebleven. Allemaal waardevolle informatie, die de speelstijl van het orkest door de decennia heen laat zien. Het komt dan ook wel eens voor dat musicologen en andere onderzoekers een middag in het archief rondspeuren. ‘Zo was er laatst iemand die alle partituren van Brahms wilde doorzoeken’, aldus Douwe.
Zoveel kostbaar materiaal, daar moet je zuinig op zijn. De ruimte is daarom beveiligd met speciale brandvertragende apparatuur. ‘Als het alarm af gaat, hebben we nog zeker tien minuten om onze biezen te pakken’, grapt Marianne. Een speciale klimaatinstallatie houdt de temperatuur en de vochtigheid in de ruimte in de gaten.
Speciaal voor Preludium geven Marianne en Douwe een inkijkje in de orkestbibliotheek.
-
De kasten in de orkestbibliotheek
foto: Hans Roggen
De kasten in de orkestbibliotheek
foto: Hans Roggen
-
De kasten in de orkestbibliotheek
foto: Hans Roggen
De kasten in de orkestbibliotheek
foto: Hans Roggen
kast of kamer
In de piepkleine ruimte staat een aantal plafondhoge kasten op een acrails; met een draaiwiel worden ze uit elkaar geschoven. Foto: Hans Roggen.
kast of kamer
In de piepkleine ruimte staat een aantal plafondhoge kasten op een acrails; met een draaiwiel worden ze uit elkaar geschoven. Foto: Hans Roggen.
-
De partituren uit Felix Meritis
foto: Catherine Nieuwesteeg
De partituren uit Felix Meritis
foto: Catherine Nieuwesteeg
-
De partituren uit Felix Meritis
foto: Catherine Nieuwesteeg
De partituren uit Felix Meritis
foto: Catherine Nieuwesteeg
oude schatten (1)
Deze bladmuziek is afkomstig van Felix Meritis en het Paleis voor Volksvlijt, die hun functie als concertzaal verloren bij de opening van Het Concertgebouw in 1888.
oude schatten (1)
Deze bladmuziek is afkomstig van Felix Meritis en het Paleis voor Volksvlijt, die hun functie als concertzaal verloren bij de opening van Het Concertgebouw in 1888.
-
De altpartij uit de Matthäus-Passion
Met stempel van het Toonkunst Koor, 1899
De altpartij uit de Matthäus-Passion
Met stempel van het Toonkunst Koor, 1899
-
De altpartij uit de Matthäus-Passion
Met stempel van het Toonkunst Koor, 1899
De altpartij uit de Matthäus-Passion
Met stempel van het Toonkunst Koor, 1899
Begin van een traditie
Deze altpartij uit de Matthäus-Passion dateert uit de tijd van Willem Mengelberg, die aan de basis stond van de Nederlandse Matthäus-traditie. De stempel rechtsboven is van het Toonkunstkoor, dat deze uitvoeringen sinds 1899 veelvuldig voor zijn rekening nam. Mengelbergs betekende partituur bevindt zich in het Nederlands Muziek Instituut in Den Haag.
Begin van een traditie
Deze altpartij uit de Matthäus-Passion dateert uit de tijd van Willem Mengelberg, die aan de basis stond van de Nederlandse Matthäus-traditie. De stempel rechtsboven is van het Toonkunstkoor, dat deze uitvoeringen sinds 1899 veelvuldig voor zijn rekening nam. Mengelbergs betekende partituur bevindt zich in het Nederlands Muziek Instituut in Den Haag.
-
Douwe Zuidema
foto: Catherine Nieuwesteeg
Douwe Zuidema
foto: Catherine Nieuwesteeg
-
Douwe Zuidema
foto: Catherine Nieuwesteeg
Douwe Zuidema
foto: Catherine Nieuwesteeg
Oude schatten (2)
Douwe Zuidema is al bijna veertig jaar orkestbibliothecaris en kent het archief op zijn duimpje (inmiddels is hij met pensioen, red.). De oudste bladmuziek is nog met de hand geschreven in sierlijke krulletters.
Oude schatten (2)
Douwe Zuidema is al bijna veertig jaar orkestbibliothecaris en kent het archief op zijn duimpje (inmiddels is hij met pensioen, red.). De oudste bladmuziek is nog met de hand geschreven in sierlijke krulletters.
-
Sets met bladmuziek
foto: Catherine Nieuwesteeg
Sets met bladmuziek
foto: Catherine Nieuwesteeg
-
Sets met bladmuziek
foto: Catherine Nieuwesteeg
Sets met bladmuziek
foto: Catherine Nieuwesteeg
op een rijtje
Elke set bladmuziek is voorzien van een nummer, zodat hij snel gevonden kan worden.
op een rijtje
Elke set bladmuziek is voorzien van een nummer, zodat hij snel gevonden kan worden.
-
De kast met noodkostuums
foto: Catherine Nieuwesteeg
De kast met noodkostuums
foto: Catherine Nieuwesteeg
-
De kast met noodkostuums
foto: Catherine Nieuwesteeg
De kast met noodkostuums
foto: Catherine Nieuwesteeg
vergeten!
Niet alleen voor bladmuziek kunnen orkestmusici naar de bibliotheek; ook als ze bijvoorbeeld hun rokkostuum vergeten zijn, kunnen ze hier terecht.
vergeten!
Niet alleen voor bladmuziek kunnen orkestmusici naar de bibliotheek; ook als ze bijvoorbeeld hun rokkostuum vergeten zijn, kunnen ze hier terecht.
-
Een genummerde podiummap
foto: Catherine Nieuwesteeg
Een genummerde podiummap
foto: Catherine Nieuwesteeg
-
Een genummerde podiummap
foto: Catherine Nieuwesteeg
Een genummerde podiummap
foto: Catherine Nieuwesteeg
Mappensysteem
Elke orkestmusicus heeft zijn eigen genummerde podium-map met bladmuziek. Deze is voor een van de eerste violisten. De letter linksboven verwijst naar de concertserie: elke serie heeft zijn eigen map.
Mappensysteem
Elke orkestmusicus heeft zijn eigen genummerde podium-map met bladmuziek. Deze is voor een van de eerste violisten. De letter linksboven verwijst naar de concertserie: elke serie heeft zijn eigen map.
-
Reiskisten van de orkestbibliotheek
foto: Catherine Nieuwesteeg
Reiskisten van de orkestbibliotheek
foto: Catherine Nieuwesteeg
-
Reiskisten van de orkestbibliotheek
foto: Catherine Nieuwesteeg
Reiskisten van de orkestbibliotheek
foto: Catherine Nieuwesteeg
Bibliotheek op reis
De bladmuziek gaat ook mee op tournee; hiervoor zijn speciale kisten gemaakt, om beschadiging te voorkomen.
Bibliotheek op reis
De bladmuziek gaat ook mee op tournee; hiervoor zijn speciale kisten gemaakt, om beschadiging te voorkomen.