10 fantastische Vijfdes
door Martijn Voorvelt 25 nov. 2022 25 november 2022
‘De Vijfde’ is een begrip in de klassieke muziek: sinds Beethoven lijkt het getal 5 bij componisten garant te staan voor een hoogtepunt binnen hun symfonische oeuvre. We zetten 10 fantastische Vijfdes op een rijtje!
-
Fantastische Vijfdes
Fantastische Vijfdes
-
Fantastische Vijfdes
Fantastische Vijfdes
1
Mozart: Vijfde symfonie in Bes groot, KV 22 (1765)
Om zijn pianokunsten te vertonen reisde het wonderkind Mozart met zijn ouders door Europa. In Den Haag had de negenjarige blaag zin om zijn Vijfde symfonie te schrijven. Vandaar dat dit jeugdwerk soms de ‘Haagse symfonie’ wordt genoemd.
2
Beethoven: Vijfde symfonie in c klein (1804-08)
De oervijfde is die van Beethoven. Sinds de première in Wenen – samen met de Zesde en nog heel veel meer – is de ‘Noodlotssymfonie’ uitgegroeid tot een iconisch werk, waarvan het morsemotto (. . . _ ) is gaan verwijzen naar de V van victorie.
3
Bruckner: Vijfde symfonie in Bes groot (1876)
Bruckners symfonieën ‘kathedralen van klank’ noemen mag dan een cliché zijn, als er één symfonie is die de beschrijving rechtvaardigt, is het zijn Vijfde. Met dit contrapuntische bouwwerk eerde Bruckner God, maar ook wij stervelingen mogen ons warmen aan de prachtige koperkoralen.
4
Tsjaikovski: Vijfde symfonie in e klein (1888)
In november 1888 opende het Het Concertgebouw zijn deuren en gaf het Concertgebouworkest zijn eerste concerten. In Sint-Petersburg ging diezelfde maand Tsjaikovski’s Vijfde symfonie in première. Het werd samen met de Zesde een van zijn populairste werken.
5
Mahler: Vijfde symfonie in cis klein (1904)
Op 8 maart 1906, Gustav Mahler was voor de tweede keer op bezoek in Nederland, dirigeerde de componist het Concertgebouworkest in zijn caleidoscoptische Vijfde symfonie. Het Adagietto – een liefdesverklaring aan Alma, zo had Mahler chef-dirigent Willem Mengelberg toevertrouwd – zou met name door Luchino Visconti’s film Death in Venice (1971) een heel eigen leven gaan leiden.
6
Sibelius: Vijfde symfonie in Es groot (1919)
Over God gesproken. Alsof Hij ‘mozaïeksteentjes over de rand van de hemel gooide en mij vroeg uit te vogelen wat het patroon was’, zo voelde het componeren van zijn Vijfde voor Sibelius. Met name de levensbevestigende finale werd een triomf: wiegende strijkers, hoorns, wilde zwanen, extase.
7
Sjostakovitsj: Vijfde symfonie in d klein (1937)
Na een publieke vernedering revancheerde Sjostakovitsj zich bij zowel Stalin als het onderdrukte volk met zijn Vijfde: lofzang op de Sovjet-ideologie voor de een, gepassioneerde aanklacht voor de ander. Een razendknappe balanceer-act, een onverwoestbare hit.
8
Prokofjev: Vijfde symfonie in Bes groot (1944)
Ook Prokofjevs Vijfde raakte Volk én Partij tijdens de première in 1945 in Sint-Petersburg, waar op dat moment de nazi’s werden teruggedrongen. De ‘Oorlogssymfonie’ werd al gauw populair in zowel de Sovjet-Unie als de Verenigde Staten. In februari 2023 te horen bij het Concertgebouworkest.
9
Rautavaara: Vijfde symfonie (1985)
De Fin Einojuhani Rautavaara was een van de meest succesvolle post-romantische symfonici, en daarmee een ware opvolger van Sibelius. De Vijfde symfonie, in één deel van ruim een half uur, laat goed horen hoe goed Rautavaara was in het componeren van grote vormen. Nou ja goed, de mystieke componist achtte zichzelf slechts een doorgeefluik: ‘Ik ben ervan overtuigd dat composities een eigen wil hebben’.
10
Glass: Vijfde symfonie, ‘Requiem, Bardo, Nirmanakaya’ (1998-99)
Kun je Philip Glass nog wel een minimalist noemen met een oeuvre dat naast vele tientallen opera’s en filmscores ook veertien symfonieën bevat, waaronder deze twaalfdelige, 100 minuten durende reus voor koor en groot orkest over de schepping van de kosmos, het leven, de dood en het paradijs?
1
Mozart: Vijfde symfonie in Bes groot, KV 22 (1765)
Om zijn pianokunsten te vertonen reisde het wonderkind Mozart met zijn ouders door Europa. In Den Haag had de negenjarige blaag zin om zijn Vijfde symfonie te schrijven. Vandaar dat dit jeugdwerk soms de ‘Haagse symfonie’ wordt genoemd.
2
Beethoven: Vijfde symfonie in c klein (1804-08)
De oervijfde is die van Beethoven. Sinds de première in Wenen – samen met de Zesde en nog heel veel meer – is de ‘Noodlotssymfonie’ uitgegroeid tot een iconisch werk, waarvan het morsemotto (. . . _ ) is gaan verwijzen naar de V van victorie.
3
Bruckner: Vijfde symfonie in Bes groot (1876)
Bruckners symfonieën ‘kathedralen van klank’ noemen mag dan een cliché zijn, als er één symfonie is die de beschrijving rechtvaardigt, is het zijn Vijfde. Met dit contrapuntische bouwwerk eerde Bruckner God, maar ook wij stervelingen mogen ons warmen aan de prachtige koperkoralen.
4
Tsjaikovski: Vijfde symfonie in e klein (1888)
In november 1888 opende het Het Concertgebouw zijn deuren en gaf het Concertgebouworkest zijn eerste concerten. In Sint-Petersburg ging diezelfde maand Tsjaikovski’s Vijfde symfonie in première. Het werd samen met de Zesde een van zijn populairste werken.
5
Mahler: Vijfde symfonie in cis klein (1904)
Op 8 maart 1906, Gustav Mahler was voor de tweede keer op bezoek in Nederland, dirigeerde de componist het Concertgebouworkest in zijn caleidoscoptische Vijfde symfonie. Het Adagietto – een liefdesverklaring aan Alma, zo had Mahler chef-dirigent Willem Mengelberg toevertrouwd – zou met name door Luchino Visconti’s film Death in Venice (1971) een heel eigen leven gaan leiden.
6
Sibelius: Vijfde symfonie in Es groot (1919)
Over God gesproken. Alsof Hij ‘mozaïeksteentjes over de rand van de hemel gooide en mij vroeg uit te vogelen wat het patroon was’, zo voelde het componeren van zijn Vijfde voor Sibelius. Met name de levensbevestigende finale werd een triomf: wiegende strijkers, hoorns, wilde zwanen, extase.
7
Sjostakovitsj: Vijfde symfonie in d klein (1937)
Na een publieke vernedering revancheerde Sjostakovitsj zich bij zowel Stalin als het onderdrukte volk met zijn Vijfde: lofzang op de Sovjet-ideologie voor de een, gepassioneerde aanklacht voor de ander. Een razendknappe balanceer-act, een onverwoestbare hit.
8
Prokofjev: Vijfde symfonie in Bes groot (1944)
Ook Prokofjevs Vijfde raakte Volk én Partij tijdens de première in 1945 in Sint-Petersburg, waar op dat moment de nazi’s werden teruggedrongen. De ‘Oorlogssymfonie’ werd al gauw populair in zowel de Sovjet-Unie als de Verenigde Staten. In februari 2023 te horen bij het Concertgebouworkest.
9
Rautavaara: Vijfde symfonie (1985)
De Fin Einojuhani Rautavaara was een van de meest succesvolle post-romantische symfonici, en daarmee een ware opvolger van Sibelius. De Vijfde symfonie, in één deel van ruim een half uur, laat goed horen hoe goed Rautavaara was in het componeren van grote vormen. Nou ja goed, de mystieke componist achtte zichzelf slechts een doorgeefluik: ‘Ik ben ervan overtuigd dat composities een eigen wil hebben’.
10
Glass: Vijfde symfonie, ‘Requiem, Bardo, Nirmanakaya’ (1998-99)
Kun je Philip Glass nog wel een minimalist noemen met een oeuvre dat naast vele tientallen opera’s en filmscores ook veertien symfonieën bevat, waaronder deze twaalfdelige, 100 minuten durende reus voor koor en groot orkest over de schepping van de kosmos, het leven, de dood en het paradijs?