Detlev Glanert: ‘Als ik tevreden zou zijn, zou ik stoppen met componeren’

Jarenlang is Detlev Glanert huiscomponist van het Concertgebouworkest geweest, hij is buitengewoon gesteld op de musici en op de zaal. De akoestiek van de Grote Zaal is een droom­omgeving voor hem. ‘Het Concertgebouw is gebouwd voor de grote romantische klank, dat geeft mij ruimte, ik denk vanuit deze klankwereld, vooral in de Prager Sinfonie. De akoestiek van de zaal is rond, staccato’s klinken mild. De blazers, de strijkers, ik ken de kwaliteiten van het orkest, ze kunnen heel precies dit idioom vertolken. Echt een genot.’

Op verzoek van dirigent Semyon Bychkov schreef Glanert een symfonie voor het Tsjechisch Filharmonisch Orkest. De Prager Sinfonie beleefde in december 2022 zijn première in Praag. ‘Een ontroerend moment’, zegt Glanert. ‘Omdat het nieuwe muziek is, was men van tevoren wat sceptisch, Praag is van oudsher vrij conservatief. Toch waren de luisteraars muisstil, de stilte na de slotnoot was oorverdovend.’ ‘Maar,’ vervolgt Glanert, ‘tevreden ben ik nooit. Als ik tevreden zou zijn, zou ik stoppen met componeren. En natuurlijk volgt er altijd een revisie van de partituur, op technisch niveau.’

Franz Kafka

‘De Prager Sinfonie, voor mezzosopraan, bas en orkest, en gebaseerd op teksten van Franz Kafka, betekent veel voor me. Het werk is erg persoonlijk, waarom dat zo is zou ik graag voor mezelf willen houden. Ik heb het geschreven tijdens de lange lockdown-periodes, toen we allemaal op onszelf waren aangewezen. Een dergelijke situatie doet wat met een mens, en laat sporen na voor de rest van je leven.’

‘Toen ik Kafka’s schetsen las, hoorde ik muziek, in mezelf’

Het orkest van Praag kent Glanert goed, net als Bychkov. Dat is nodig, benadrukt hij, schrijven voor vrienden. De band die hij heeft met de musici is van belang, dan is er durf tot experimenteren en voelt hij een extra sterke uitdaging. Met Bychkov heeft hij gediscussieerd over het nieuwe werk, en al in een vroeg stadium besloten ze dat Franz Kafka de drager zou moeten zijn. De Prager Sinfonie, met als ondertitel ‘­Lyrische Fragmente nach Franz Kafka’, is Glanerts vierde symfonie. ‘Kafka was de grootste twintigste-­eeuwse schrijver en een taalvirtuoos in het Duitse taalgebied. Cultureel is hij van groot belang geweest voor Praag. Hij droeg de Tsjechische, Duitse en Joodse traditie in zich.

Kafka had een zwaar leven, dat kun je teruglezen in het donkere karakter van zijn werk. In zijn schrijven verkent hij de diepten van zijn ziel. Maar mensen die hem kenden schetsen hem als iemand die kon betoveren met zijn lach. Ik ontdekte naast zijn beroemde werken ook onbekender materiaal: schetsen, dagboeken, korte gedichten, echt prachtig. Toen ik deze ­schetsen las, hoorde ik muziek, in mezelf. ­Kafka’s werk is ook tijdloos. Wenn du vor mir stehst, het eerste gedicht voor de bas: ieder van ons kent het gevoel van diepe, innerlijke pijn, dat is universeel.’

Zeven kleuren

‘Semyon zoekt altijd naar de betekenis van de muziek. Waarom heeft de componist opgeschreven wat er staat? Hij gebruikt zeven kleuren in zijn partituur als hij studeert, maakt een volledige analyse van het werk. Maar zodra hij gaat dirigeren is het verhaal van de muziek daar. Hij zoekt een stuk technisch tot in de puntjes uit en vertaalt het in muziek zodra hij op de bok staat. Voor een componist is zo’n werkwijze een geschenk.
Met Semyon kun je alles bespreken, hij is zeer geëngageerd, en is zich volledig bewust van de wereld waarin hij leeft. Wat ons ook bindt is onze liefde voor Sjostakovitsj. Geen enkele twintigste-­eeuwse componist heeft te midden van zoveel lelijkheid en leugens geleefd. En het is zo dichtbij, nog geen tachtig jaar geleden.’

Versmelting

‘Tijdens dit compositieproces ontdekte ik veel nieuwe dingen. Componeren is een reeks besluiten nemen: wat wil ik wel en wat wil ik niet schrijven. In de Sinfonie zit af en toe een nieuw lyrisch gebaar, geen dikke akkoorden, maar tedere, heldere lijnen, een andere kleur op mijn palet. Je hoort op het einde een constante beweging, een bepaalde ritmiek die niet meer verandert, een beetje minimal, dat is ook nieuw voor mij. De stad Praag hoor je terug in het begin: de harpen spelen een belangrijke rol, en refereren aan Smetana’s Má vlast. Je hoort ook klokken, Praag is rijk aan kerkklokken.’

‘Je zou mijn nieuwe stuk kunnen zien als een werk in de traditie van ­Zemlinsky’s Lyrische Symphonie en ­Mahlers Das Lied von der Erde. In deze twee stukken zingen de zangers nooit samen. Dat wilde ik absoluut anders. Ik bouw het op, de zangers groeien samen in mijn werk, en aan het einde zijn ze volledig versmolten.’

‘Opera is zeer belangrijk voor me. De instrumenten en de stemmen in de Prager Sinfonie vertegenwoordigen karak­ters op het podium. Je hoort een levensverhaal. Het theater speelt zich af in het hoofd van de luisteraar. Als opera­componist heb ik geleerd hoe ik een spanningsboog moet creëren, het gaat erom dat je een verhaal vertelt.’