Wat is het dies irae?
Dies irae
Het Dies irae is een gezang over de Dag des oordeels uit de katholieke mis voor de doden.
Wat is het Dies irae?
Het Dies irae is een gregoriaans gezang uit het requiem, de katholieke mis voor de doden. Het is ergens in de dertiende eeuw geschreven.
De grimmige, Latijnse tekst gaat over het Dag des oordeels. Er hoort een traditionele gregoriaanse melodie bij, maar componisten zetten de tekst soms ook op nieuwe muziek, los of als onderdeel van een volledig requiem. Vaak heeft die muziek een grimmige, angstaanjagende sfeer.
Hoe ontstond het Dies irae?
Het is onduidelijk wie verantwoordelijk is voor de tekst en de traditionele, gregoriaanse melodie. Lang was de heersende opvatting dat het uit de pen van Thomas van Celano (1200 - ca. 1265) moest zijn gevloeid; tegenwoordig denken musicologen dat het ook best door Latino Malabranca Orsini (gestorven 1294) geschreven kan zijn.
In elk geval is het Dies irae in de dertiende eeuw ontstaan en niet veel later opgenomen in het requiem. Het werd gebruikelijk om de gregoriaanse tekst te zingen op katholieke begrafenissen en herdenkingen, tot het in 1970 uit de liturgie (de orde van de dienst) werd geschrapt, omdat de tekst teveel nadruk legde op angst, wanhoop en veroordeling. Mede om die reden liet componist Gabriel Fauré het Dies irae weg uit zijn Requiem, het paste niet bij zijn vredige beeld van de dood. De laatste twee regels, het Pie Jesu, gebruikte hij wel.
Tot de katholieke liturgie werd gewijzigd hebben componisten gretig gebruik gemaakt van het Dies irae, in religieuze composities én in composities voor in de concertzaal. De eerste componist die een toonzetting aandurfde was Engarandus Juvenis, die het opnam in zijn requiem aan het einde van de vijftiende eeuw. Later zijn beroemde componisten als Mozart en Verdi aan de haal gegaan met de duistere teksten: die lenen zich goed voor dramatische, vaak luide muziek.
Wat is het Dies irae?
Het Dies irae is een gregoriaans gezang uit het requiem, de katholieke mis voor de doden. Het is ergens in de dertiende eeuw geschreven.
De grimmige, Latijnse tekst gaat over het Dag des oordeels. Er hoort een traditionele gregoriaanse melodie bij, maar componisten zetten de tekst soms ook op nieuwe muziek, los of als onderdeel van een volledig requiem. Vaak heeft die muziek een grimmige, angstaanjagende sfeer.
Hoe ontstond het Dies irae?
Het is onduidelijk wie verantwoordelijk is voor de tekst en de traditionele, gregoriaanse melodie. Lang was de heersende opvatting dat het uit de pen van Thomas van Celano (1200 - ca. 1265) moest zijn gevloeid; tegenwoordig denken musicologen dat het ook best door Latino Malabranca Orsini (gestorven 1294) geschreven kan zijn.
In elk geval is het Dies irae in de dertiende eeuw ontstaan en niet veel later opgenomen in het requiem. Het werd gebruikelijk om de gregoriaanse tekst te zingen op katholieke begrafenissen en herdenkingen, tot het in 1970 uit de liturgie (de orde van de dienst) werd geschrapt, omdat de tekst teveel nadruk legde op angst, wanhoop en veroordeling. Mede om die reden liet componist Gabriel Fauré het Dies irae weg uit zijn Requiem, het paste niet bij zijn vredige beeld van de dood. De laatste twee regels, het Pie Jesu, gebruikte hij wel.
Tot de katholieke liturgie werd gewijzigd hebben componisten gretig gebruik gemaakt van het Dies irae, in religieuze composities én in composities voor in de concertzaal. De eerste componist die een toonzetting aandurfde was Engarandus Juvenis, die het opnam in zijn requiem aan het einde van de vijftiende eeuw. Later zijn beroemde componisten als Mozart en Verdi aan de haal gegaan met de duistere teksten: die lenen zich goed voor dramatische, vaak luide muziek.
Het Dies irae als citaat
De eerste paar noten van de traditionele, gregoriaanse Dies-irae-melodie duiken soms op in hele andere muziek. Componisten citeerden de melodie soms wanneer ze een noodlottige sfeer willen oproepen. Je vindt het motief bijvoorbeeld terug in de muziek voor de films Star Wars, The Lord of the Rings en The Lion King.
Ook klassieke componisten als Berlioz, Rachmaninov, Mahler en Sjostakovitsj gebruikten het motief. De eerste noten van het gregoriaanse Dies irae zijn daarmee misschien wel de meest geciteerde noten in het klassieke repertoire.
De tekst van het Dies irae
Dit is de volledige tekst van het Dies irae, met een vertaling van G. Debognies.
Dies irae, dies illa
Solvet saeclum in favilla,
Teste David cum Sibylla.
Quantus tremor est futurus,
Quando judex est venturus,
Cuncta stricte discussurus!
Tuba mirum spargens sonum
Per sepulcra regionum,
Coget omnes ante thronum.
Mors stupebit et natura,
Cum resurget creatura,
Judicanti responsura.
Liber scriptus proferetur,
In quo totum continetur,
Unde mundus judicetur.
Judex ergo cum sedebit,
Quidquid latet apparebit.
Nil inultum remanebit.
Quid sum miser tunc dicturus?
Quem patronum rogaturus,
Cum vix justus sit securus?
Rex tremendae majestatis
qui salvandos salvas gratis
salva me, fons pietatis
Recordare, Jesu pie,
Quod sum causa tuae viae:
Ne me perdas illa die.
Quaerens me, sedisti, lassus;
Redemisti crucem passus;
Tantus labor non sit cassus.
Juste Judex ultionis,
Donum fac remissionis
Ante diem rationis.
Ingemisco tanquam reus,
Culpa rubet vultus meus;
Supplicanti parce, Deus.
Qui Mariam absolvisti,
Et latronem exaudisti,
Mihi quoque spem dedisti.
Preces meae non sunt dignae,
Sed tu, bonus, fac benigne,
Ne perenni cremer igne.
Inter oves locum praesta,
Et ab haedis me sequestra,
Statuens in parte dextra.
Confutatis maledictis
Flammis acribus addictis,
Voca me cum benedictis.
Oro supplex et acclinis,
Cor contritum quasi cinis,
Gere curam mei finis.
Lacrimosa dies illa,
Qua resurget ex favilla
Judicandus homo reus.:
Huic ergo parce, Deus:
Pie Jesu Domine:
Dona eis requiem. Amen.
Dag der toorn, o die dag
zal de wereld in de as vergaan
zoals voorzegd door David en de Sibylle.
Welk een angst zal er zijn
wanneer de rechter zal komen
om alles streng te oordelen
De bazuin, een zonderling geschal verspreidend
over de graven van alle landstreken,
zal allen voor de troon ontbieden.
Dood en leven zullen verstommen,
wanneer de schepping zal herrijzen
om zijn rechter rekenschap te geven.
Het boek met aantekeningen zal worden aangebracht
waarin alles staat opgetekend
waarop de wereld zal geoordeeld worden.
Als dan de rechter zetelen zal,
zal al wat verborgen is verschijnen,
niets zal ongewroken blijven.
Wat zal ik, ellendige, dan te zeggen hebben,
welke pleiter zal ik vragen,
als zelfs de rechtvaardige nauwelijks zeker is?
Vorst met geduchte majesteit,
die genadig heelt wie verdient geheeld te worden,
red ook mij, bron van genade!
Gedenk, lieve Jezus,
dat ik de reden van uw komst ben,
laat mij die dag dan niet verloren gaan.
Op zoek naar mij, zijt gij vermoeid gaan zitten,
hebt mij vrijgekocht door uw lijden aan het kruis,
laat zulk lijden niet vergeefs zijn.
Rechtvaardige Rechter der Wrake,
schenk mij de gave der vergiffenis,
nog voor de dag der rekenschap.
Ik zucht, als de zondaar die ik ben,
van de schuld kleurt mijn aangezicht rood,
God, wees deze smekeling genadig!
Gij, die Maria van schuld hebt bevrijd,
en die de rover hebt verhoord,
hebt ook mij hoop gegeven.
Mijn gebeden zijn niet waardig,
maar gij, die goed zijt, wees mild en maak
dat ik niet verteerd word door het eeuwig vuur.
Bereid mij een plaats tussen uw schapen,
zonder mij af van de bokken,
en laat mij staan aan uw rechterzijde.
Wanneer de vervloekten zijn verslagen
en aan de verterende vlammen prijsgegeven,
roep mij dan onder de gezegenden.
Ik bid u, deemoedig en neergeknield,
en mijn hart bijna tot as gekrompen,
draag zorg voor mij in mijn laatste uur.
Die tranenrijke dag,
waarop uit zijn as verrijzen zal
de zondige mens, om geoordeeld te worden.
Ontzie dan deze mens, mijn God;
Here Jezus lief,
schenk hen de rust. Amen.
Het Dies irae als citaat
De eerste paar noten van de traditionele, gregoriaanse Dies-irae-melodie duiken soms op in hele andere muziek. Componisten citeerden de melodie soms wanneer ze een noodlottige sfeer willen oproepen. Je vindt het motief bijvoorbeeld terug in de muziek voor de films Star Wars, The Lord of the Rings en The Lion King.
Ook klassieke componisten als Berlioz, Rachmaninov, Mahler en Sjostakovitsj gebruikten het motief. De eerste noten van het gregoriaanse Dies irae zijn daarmee misschien wel de meest geciteerde noten in het klassieke repertoire.
De tekst van het Dies irae
Dit is de volledige tekst van het Dies irae, met een vertaling van G. Debognies.
Dies irae, dies illa
Solvet saeclum in favilla,
Teste David cum Sibylla.
Quantus tremor est futurus,
Quando judex est venturus,
Cuncta stricte discussurus!
Tuba mirum spargens sonum
Per sepulcra regionum,
Coget omnes ante thronum.
Mors stupebit et natura,
Cum resurget creatura,
Judicanti responsura.
Liber scriptus proferetur,
In quo totum continetur,
Unde mundus judicetur.
Judex ergo cum sedebit,
Quidquid latet apparebit.
Nil inultum remanebit.
Quid sum miser tunc dicturus?
Quem patronum rogaturus,
Cum vix justus sit securus?
Rex tremendae majestatis
qui salvandos salvas gratis
salva me, fons pietatis
Recordare, Jesu pie,
Quod sum causa tuae viae:
Ne me perdas illa die.
Quaerens me, sedisti, lassus;
Redemisti crucem passus;
Tantus labor non sit cassus.
Juste Judex ultionis,
Donum fac remissionis
Ante diem rationis.
Ingemisco tanquam reus,
Culpa rubet vultus meus;
Supplicanti parce, Deus.
Qui Mariam absolvisti,
Et latronem exaudisti,
Mihi quoque spem dedisti.
Preces meae non sunt dignae,
Sed tu, bonus, fac benigne,
Ne perenni cremer igne.
Inter oves locum praesta,
Et ab haedis me sequestra,
Statuens in parte dextra.
Confutatis maledictis
Flammis acribus addictis,
Voca me cum benedictis.
Oro supplex et acclinis,
Cor contritum quasi cinis,
Gere curam mei finis.
Lacrimosa dies illa,
Qua resurget ex favilla
Judicandus homo reus.:
Huic ergo parce, Deus:
Pie Jesu Domine:
Dona eis requiem. Amen.
Dag der toorn, o die dag
zal de wereld in de as vergaan
zoals voorzegd door David en de Sibylle.
Welk een angst zal er zijn
wanneer de rechter zal komen
om alles streng te oordelen
De bazuin, een zonderling geschal verspreidend
over de graven van alle landstreken,
zal allen voor de troon ontbieden.
Dood en leven zullen verstommen,
wanneer de schepping zal herrijzen
om zijn rechter rekenschap te geven.
Het boek met aantekeningen zal worden aangebracht
waarin alles staat opgetekend
waarop de wereld zal geoordeeld worden.
Als dan de rechter zetelen zal,
zal al wat verborgen is verschijnen,
niets zal ongewroken blijven.
Wat zal ik, ellendige, dan te zeggen hebben,
welke pleiter zal ik vragen,
als zelfs de rechtvaardige nauwelijks zeker is?
Vorst met geduchte majesteit,
die genadig heelt wie verdient geheeld te worden,
red ook mij, bron van genade!
Gedenk, lieve Jezus,
dat ik de reden van uw komst ben,
laat mij die dag dan niet verloren gaan.
Op zoek naar mij, zijt gij vermoeid gaan zitten,
hebt mij vrijgekocht door uw lijden aan het kruis,
laat zulk lijden niet vergeefs zijn.
Rechtvaardige Rechter der Wrake,
schenk mij de gave der vergiffenis,
nog voor de dag der rekenschap.
Ik zucht, als de zondaar die ik ben,
van de schuld kleurt mijn aangezicht rood,
God, wees deze smekeling genadig!
Gij, die Maria van schuld hebt bevrijd,
en die de rover hebt verhoord,
hebt ook mij hoop gegeven.
Mijn gebeden zijn niet waardig,
maar gij, die goed zijt, wees mild en maak
dat ik niet verteerd word door het eeuwig vuur.
Bereid mij een plaats tussen uw schapen,
zonder mij af van de bokken,
en laat mij staan aan uw rechterzijde.
Wanneer de vervloekten zijn verslagen
en aan de verterende vlammen prijsgegeven,
roep mij dan onder de gezegenden.
Ik bid u, deemoedig en neergeknield,
en mijn hart bijna tot as gekrompen,
draag zorg voor mij in mijn laatste uur.
Die tranenrijke dag,
waarop uit zijn as verrijzen zal
de zondige mens, om geoordeeld te worden.
Ontzie dan deze mens, mijn God;
Here Jezus lief,
schenk hen de rust. Amen.